Sytuacja energetyczna świata 1971 - 2006 – perspektywy rozwoju do 2030 r.

Ceny finalne paliw i energii w krajach OECD

       W krajach OECD systemy kreowania cen finalnych (detalicznych) paliw i energii są dość przejrzyste. Podstawowymi czynnikami ich kreowania są:
● ceny surowców energetycznych na światowym rynku energii, zwłaszcza w krajach importerach tych surowców,
● koszty pozyskania, wytwarzania, transportu i dystrybucji nośników energii,
● polityka wewnętrzna każdego kraju w zakresie podatków, ochrony socjalnej, stosowanych subsydiów.

       W krajach tych dominuje zasada, ze ceny finalne pokrywają ponoszone koszty oraz uwzględniają stosowny zysk zapewniający akumulacje środków na potrzeby rozwojowe, chociaż stosowane są różne preferencje. Na przykład ceny dla odbiorców przemysłowych ustala się z niskimi stawkami podatkowymi lub nie są obciążane podatkami. Najwyżej opodatkowane są paliwa ciekłe, w których podatki dochodzą do 70% ceny płaconej przez odbiorców. Opodatkowanie gazu i energii elektrycznej dla gospodarstw domowych kształtuje się przeważnie w granicach 10 – 30% cen finalnych. W efekcie ceny finalne paliw i energii są zróżnicowane w zależności od polityki poszczególnych krajów OECD. W krajach nie-OECD , zwłaszcza w krajach słabo rozwiniętych, często centy finalne paliw i energii nie pokrywają ponoszonych kosztów, zwłaszcza w przypadku cen dla ludności. Stosowane są różne sposoby subsysddiowania. Polityka taka powoduje przeważnie permanentny brak środków na rozwój sektora energii. Należy dodać, że informacje o poziomie cen w krajach OECD są publikowane przez Międzynarodową Agencję Energii, a informacje o cenach w krajach nie-OECD są trudno dostępne i ich ocena jest praktycznie niemożliwa.



Oddziaływanie energetyki na środowisko

       Ekologiczne skutki użytkowania energii nie są zjawiskiem nowym. Przez wieki spalanie drewna doprowadziło do wycięcia lasów na wielu obszarach. Już we wczesnych okresach uprzemysłowienia wystąpiły duże lokalne zanieczyszczenia powietrza, wody i ziemi. Znaczenie energii dla polepszenia poziomu życia jest niekwestionowane, jednak produkcja i użytkowanie energii są ściśle powiązane z emisjami degradującymi środowisko przyrodnicze. Degradacja ta zagraża ludzkiemu zdrowiu i jakości życia oraz powoduje efekt szklarniowy, co w konsekwencji prowadzi do zmian klimatycznych naszego globu. W ciągu ostatnich 100 lat, w czasie których liczba ludności wzrosła ponad trzykrotnie, zaburzenia ekologiczne będące konsekwencją działalności gospodarczej zmieniły swoją skalę z lokalnych perturbacji w zaburzenia globalne. Zaburzenia te – spowodowane głównie ponad 20-krotnym wzrostem zużycia paliw kopalnych oraz kilkakrotnym wzrostem zużycia tradycyjnych źródeł energii, takich jak biomasa – są dowodem, że działalność gospodarcza człowieka w przyspieszonym tempie zmienia świat, powodując także wzrost degradacji środowiska przyrodniczego. Intensywny rozwój przemysłu, powstanie wielkich aglomeracji miejskich, wzrost wydobycia surowców energetycznych, wzrost produkcji i zużycia energii, zwłaszcza w pierwszych dekadach po II wojnie światowej, spowodował ogromną degradację środowiska, zarówno w skali lokalnej, jak i globalnej. Głównymi szkodliwymi substancjami emitowanymi ze spalania w energetyce paliw kopalnych są: tlenki siarki, tlenki azotu, dwutlenek węgla, pyły i odpady paleniskowe. W miastach głównym źródłem zanieczyszczeń jest spalanie paliw dla ogrzewania i przygotowania posiłków oraz pojazdy napędzane silnikami spalinowymi.
W latach 50. i 60. XX w. degradacja środowiska w skali lokalnej nabrała zatrważających rozmiarów, głównie w wielkich aglomeracjach miejskich i przemysłowych, takich jak w Zagłębiu Rury w Niemczech, Londynie, Nowym Jorku itd. Również w szerszej skali negatywne oddziaływanie na środowisko przejawiło się zwłaszcza w postaci:
● kwaśnych deszczów spowodowanych na skutek nadmiernych emisji SO2 i NOX, powodujących degradację lasów i gleb, obumieranie życia w rzekach i jeziorach, spadek zdrowotności ludzi i wszelkich żywych organizmów,
● dziury ozonowej chroniącej Ziemię przed promieniowaniem ultrafioletowym, grożącym wzrostem zachorowalności,
● efektu cieplarnianego powodującego zmiany klimatyczne globu ziemskiego.
       Pierwszym sygnałem wskazującym na zagrożenia związane z degradacją środowiska był w 1969 r. raport Sekretarza Generalnego ONZ U Thanta. Następnie, w rezultacie różnych konferencji międzynarodowych oraz przyjęcia w 1972 r. Deklaracji Sztokholmskiej, kraje uprzemysłowione podjęły szereg intensywnych działań, których celem było ograniczenie negatywnego oddziaływania energetyki na środowisko. W efekcie w tych krajach uzyskano znaczną poprawę stanu środowiska.

Emisja CO2 i globalne ocieplenie atmosfery

       Obecnie najważniejszym i najtrudniejszym problemem w skali globalnej jest zahamowanie zmian klimatycznych Ziemi przez ograniczenie emisji CO2, która w ostatnich dekadach szybko wzrastała. Według większości naukowców narastające ocieplenie ziemskiej atmosfery spowodowane jest emisją gazów cieplarnianych, zwłaszcza emisją CO2, której energetyka jest głównym sprawcą. W tej sytuacji w grudniu 1997 r. przedstawiciele wielu rządów spotkali się w Kioto na konferencji ONZ, podczas której podjęto wiele decyzji zmierzających do ograniczenia emisji CO2. Ustalenia te zawarto w dokumencie nazwanym „Protokołem z Kioto”, którego celem jest ograniczenie w latach 2008 – 2012 emisji gazów cieplarnianych do atmosfery o 5,2% w stosunku do stanu z 1990 r. Protokół ten wszedł w życie 16 lutego 2005 r., po podpisaniu przez 55% państw sygnatariuszy. Jest niezaprzeczalnym faktem to, że ilość CO2 emitowana do atmosfery w skali światowej w latach 1971 – 2004 została niemal podwojona – wzrosła z 13,96 mld ton w 1971 do 22,64 mld ton w 2000 i 26,58 mld ton w 2004 r. Emisja CO2 w 2004 r. w podziale na regiony świata przedstawiała się (w mld t) następująco [5]:

Kraje OECD 12,91
Środkowy Wschód 1,18
Kraje b. ZSRR 2,31
Kraje Europy nie-OECD 0,27
Chiny 4,76
Kraje Azji (bez Chin) 2,50
Ameryka Łacińska 0,90
Afryka 0,81

       Wielu naukowców – jak również Międzyrządowy Panel ONZ ds. Zmian Klimatu – stwierdza, że działalność człowieka, w tym wzrost emisji gazów cieplarnianych, jest główną przyczyną ocieplania atmosfery ziemskiej[19]. W tej sytuacji ustalenia Protokołu z Kioto, dyrektywy UE, jak również zalecenia różnych organizacji międzynarodowych, mają na celu powstrzymanie zmian klimatycznych atmosfery przez ograniczenia emisji CO2 [6], [7].
Ograniczenie emisji CO2 dla światowego sektora energii oznacza radykalną zmianę polityki energetycznej. Dąży się do ograniczenia zużycia paliw kopalnych, przede wszystkim ograniczenia zużycia węgla – zwłaszcza w starych niskosprawnych elektrowniach – który stanowi podstawowe paliwo do produkcji energii elektrycznej. Oznacza to również konieczność poniesienia ogromnych wydatków przez światową energetykę oraz spowoduje znaczący wzrost cen energii. Odnośnie do wpływu emisji CO2 na ocieplenie atmosfery ziemskiej pojawiają się także opinie, że działalność człowieka niekoniecznie musi być przyczyną wzrostu globalnej temperatury. W historii globu ziemskiego były okresy epok ociepleń oraz epok lodowcowych. Można więc spekulować, że obecnie trwa właśnie kolejna epoka globalnego ocieplenia. Jako najbardziej prawdopodobną przyczynę cyklów ociepleń i ochłodzeń planety wymienia się Słońce i jego aktywność.