Efektywność zużycia energii - między deklaracjami, stanem obecnym a przyszłością

Celem opracowania było zestawienie istniejących danych na temat stanu aktualnego oraz potencjału efektywności energetycznej w zużyciu energii finalnej. Przedstawiono w nim wybrane mechanizmy wsparcia efektywności energetycznej w Polsce oraz propozycje rozwiązań uzupełniających opracowane z wykorzystaniem dobrych przykładów z innych państw Wspólnoty Europejskiej. Szczególną uwagę poświęcono perspektywie finansowej 2014-2020: wydatkowaniu środków w ramach Funduszy Spójności i planom legislacyjnym dotyczącym efektywności energetycznej (m. in. nowa dyrektywa o efektywności energetycznej, „recast” dyrektywy budynkowej i inne). Intencją autorów raportu nie było powtarzanie informacji dostępnych w innych opracowaniach, lecz stworzenie kontekstu do dyskusji o potrzebie opracowania strategicznego rządowego dokumentu, który w sposób kompleksowy ujmowałby kwestie efektywności energetycznej (szczególnie użytkowników energii). Powstanie takiego dokumentu zagwarantuje, że wszystkie instytucje – publiczne i prywatne – podejmą temat efektywności energetycznej, a co najważniejsze, efektywnie skorzystają ze wsparcia finansowego przeznaczonego na ten cel.

EFEKTYWNOŚĆ ENERGETYCZNA – STAN AKTUALNY

Efektywność energetyczna jest wymieniona na pierwszym miejscu listy priorytetów Polityki Energetycznej Polski do 2030 roku przyjętej przez rząd w 2009 roku¹. Popierają ją też kluczowe partie polityczne. W raporcie z badania ankietowego² przeprowadzonego przez Instytut na rzecz Ekorozwoju we współpracy z Koalicją Klimatyczną podczas ostatniej kampanii wyborczej do parlamentu, politycy deklarują poparcie dla efektywnego wytwarzania, przesyłania i zużycia energii przez odbiorców końcowych. Co więcej, wszystkie partie uznają za zasadne wprowadzenie wiążącego celu 20-procentowej oszczędności energii w perspektywie 2020 r. oraz nałożenie ustawowego obowiązku oszczędności energii w sektorze publicznym. 

Deklaracje i obietnice składane przez polityków to często jedno, a rzeczywisty stosunek do kwestii związanych z efektywnością energetyczną – drugie.

Dowodem na to może być chociażby fakt, że mimo propozycji Ministra Gospodarki, na wniosek Ministra Finansów podczas posiedzenia rządu wykreślono zapis o obowiązku corocznej poprawy o 1% efektywności energetycznej w sektorze publicznym.

Parlament poprzedniej kadencji, nie zważając na przedstawiane przez ekspertów, samorządowców i Koalicję Klimatyczną znaczne korzyści z tego wynikające, przyjął ustawę, która nie wprowadza takiego obowiązku. Ostatecznie ustawę, po czterech latach przygotowań, przyjęto w kwietniu 2011 r., a weszła w życie w sierpniu 2011 roku³. Do tej pory jednak brakuje kluczowych rozporządzeń, które w pełni pozwoliłyby realizować obowiązki wynikające z ustawy.

Jednocześnie wyniki głosowania Parlamentu Europejskiego⁴ pokazują niechęć polskich polityków do podejmowania działań proefektywnościowych. Zaledwie dwóch z 50 polskich posłów do PE poparło postulat wprowadzenia wiążących celów dla efektywności energetycznej. Postulat jednak przyjęto większością głosów za: 336, przeciw: 305. A przecież efektywność energetyczna jest najważniejszym filarem budowy gospodarki niskoemisyjnej Unii Europejskiej, a więc i Polski, która ma duży potencjał w tym zakresie. Średnia sprawność elektrowni cieplnych i przesyłania energii elektrycznej w Polsce jest niższa od wskaźników w Unii Europejskiej⁵. Chociaż coraz więcej uwagi poświęca się efektywnemu wytwarzaniu energii, to potencjału jej efektywnego użytkowania ciągle się nie docenia. Zgodnie z Polityką Energetyczną Polski do 2030 r. przewidywany jest 21-procentowy wzrost zapotrzebowania na energię pierwotną i 29-procentowy na energię finalną. W tabeli 1 przedstawiono spodziewane oszczędności energii po wprowadzeniu działań przewidzianych w ustawie o efektywności energetycznej w stosunku do scenariusza, który tych działań nie uwzględnia. Spodziewane oszczędności stanowią zaledwie 2,3 proc. w latach 2017-2030⁶. Nie jest to ambitne założenie. 

Tabela 1. Oszczędności energii finalnej zakładane w prognozie zapotrzebowania na energię w Polityce Energetycznej Polski do 2030 roku⁷:

W najbliższych latach zdecydowanie więcej uwagi powinno się poświęcić poprawie efektywności energetycznej w budownictwie, transporcie oraz gospodarstwach domowych, ponieważ w tych sektorach jest najwyższy potencjał do poprawy efektywności energetycznej w Polsce. Rząd Polski zobowiązał się do poprawy efektywności energetycznej o dziewięć proc. do 2016 r. w stosunku do prognoz zużycia energii pierwotnej⁸. Zgodnie z informacją opublikowaną⁹ w projekcie II Krajowego Planu Działań dotyczącym efektywności energetycznej dla Polski dotychczas udało się wypełnić cel w siedmiu¹⁰ z dziewięciu proc. Niemniej jednak potencjał dla racjonalizacji wykorzystania energii wciąż jest duży. Energochłonność polskiej gospodarki pozostaje ponad dwukrotnie wyższa niż średnia w UE-27. Warto wykorzystać ten fakt, aby poprawić konkurencyjność polskiej gospodarki i przy okazji tworzyć miejsca pracy. 

Efektywność energetyczna jest jednym z kluczowych tematów dyskutowanych również w Komisji Europejskiej i Parlamencie Europejskim. Podczas unijnych szczytów w czerwcu i grudniu 2011 r. omawiano potrzebę ambitniejszego podejścia do realizacji celu 20-procentowej efektywności energetycznej do 2020 r.¹¹, a ogłoszona w grudniu 2011 r. Energetyczna Mapa Drogowa do 2050 r. w jednym z zaproponowanych w niej scenariuszy, czyli scenariuszu przewidującym wysoką efektywność energetyczną, zakłada nawet redukcję zapotrzebowania na energię o 41 proc. do 2050 r. w stosunku do lat 2005-2006¹². Ogłoszony w marcu 2011 r. Europejski Plan Działania dla efektywności energetycznej oraz przedstawiona w czerwcu 2011 r. propozycja nowej dyrektywy o efektywności energetycznej po raz kolejny przypominają o wzorcowej roli, jaką w kwestii efektywności energetycznej powinien pełnić sektor publiczny. Dokumenty nakładają też obowiązki m. in. na przedsiębiorstwa. Polskę i inne kraje Unii Europejskiej czeka również wdrożenie wielu nowych regulacji dotyczących efektywności energetycznej m. in. zapisów odnowionej dyrektywy 2010/31/UE o charakterystyce energetycznej budynków, która zakłada, że od 31 grudnia 2018 r. wszystkie nowe budynki publiczne, a od 31 grudnia 2020 r. – wszystkie nowe budynki powinny spełniać kryterium budynku prawie zero-energetycznego. Efektywność energetyczna, tzw. „czwarte paliwo”, jest najtańszym¹³ i powszechnie akceptowanym¹⁴ sposobem redukcji emisji gazów cieplarnianych. Projekty dotyczące tej kwestii nie bez powodu cieszą się coraz większym zainteresowaniem. Można przypuszczać, że w przyszłości więcej pieniędzy zostanie przeznaczonych na efektywność energetyczną. Dotyczy to środków krajowych na efektywność energetyczną m. in. w ramach Funduszu Termomodernizacji i Remontów, środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW), a także wsparcia z funduszy unijnych. 

Komisja Europejska przewiduje, że w ramach przyszłej perspektywy finansowej (2014-2020) w regionach rozwiniętych (gdzie produkt krajowy brutto jest wyższy od 75 proc. średniego PKB w UE-27) aż 20 proc. środków w ramach Funduszy Spójności ma być wydatkowanych na wspieranie transformacji – gospodarki niskoemisyjnej, w tym na promowanie i wspieranie efektywności energetycznej oraz rozwój odnawialnych źródeł energii (Rys. 1)¹⁶. W Polsce wszystkie województwa, poza mazowieckim, mają status obszarów rozwijających się. Mazowsze na podstawie charakterystyki gospodarczej zakwalifikowano do regionu w tzw. fazie przejściowej. Decyzje polityczne podejmowane dziś i w najbliższych kilku latach będą miały kluczowe znaczenie dla rozwoju projektów z zakresu efektywności energetycznej, a tym samym zmniejszenia energochłonności i modernizacji polskiej gospodarki. Dla przypomnienia, w perspektywie finansowej 2007-2013, zaledwie 1,2 proc. budżetu Funduszy Spójności wykorzystano na działania obejmujące poprawę efektywności energetycznej, kogenerację i zarządzanie energią¹⁶.

Rys 1. Planowany podział Funduszy Spójności dla regionów bardziej rozwiniętych i w fazie przejściowej oraz regionów mniej rozwiniętych¹⁵. 

1. Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku, Ministerstwo Gospodarki, 2009.

 2. Poglądy partii politycznych na politykę energetyczną Polski tuż przed wyborami parlamentarnymi 2011, Instytut na rzecz Ekorozwoju we współpracy z Koalicją Klimatyczną, 2011.

3. Dz. U. z 2011 r. nr 94; poz. 551, Ustawa o efektywności energetycznej z 15 kwietnia 2011 roku.

4. Głosowanie Parlamentu Europejskiego z 15 grudnia 2010 r. w sprawie przyjęcia wiążących celów dla efektywności energetycznej.

5. Eurostat, Energy, transport and environment indicators, Luxemburg 2011.  

6. j.w.

7. Agencja Rynku Energii, Aktualizacja Prognozy zapotrzebowania na paliwa i energię do roku 2030.  

8. Na mocy dyrektywy 2006/32/WE w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych.

9. Ministerstwo Gospodarki, Projekt II Krajowego Planu Działań dotyczącego efektywności energetycznej dla Polski, Warszawa 2011.

10. Według najnowszych informacji z Ministerstwa Gospodarki udało się osiągnąć cel w 5.9 proc.

11. European Council 9 December 2011 Conclusions (EUCO 139/11, CO EUR 24, CONCL 6).

12. Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of Regions, Energy Roadmap 2050. Brussels, XXX, COM (2011) 885/2.

13. McKinsey & Company, Ocena potencjału redukcji emisji gazów cieplarnianych dla Polski do roku 2030, Warszawa 2009. 

14. Jak wynika z badań świadomości ekologicznej Polaków 2010, realizowanych przez Instytut na rzecz Ekorozwoju, ponad 80 proc. respondentów uważa, ze efektowność energetyczna powinna być dotowana z środków publicznych. Badania świadomości ekologicznej Polaków, Instytut na rzecz Ekorozwoju, Warszawa 2010.

15. Prezentacja Komisji Europejskiej przedstawiająca pakiet legislacyjny polityki spójności na lata 2014-2020. 

16. European Commission (2010) Commission Staff working document accompanying communication on Cohesion policy: Strategic report 2010 on the implementation of the programmes 2007-2013. (SEC (2010) 360)