Efektywność zużycia energii - między deklaracjami, stanem obecnym a przyszłością

INSTRUMENTY WSPARCIA EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ 

Instrumenty wsparcia efektywności energetycznej u odbiorców końcowych są różne m. in. ze względu na formę. Wyróżnia się przede wszystkim²⁶: 

• regulacje prawne – np. cele wiążące dla efektywności energetycznej, cele sektorowe, standardy energetyczne budynków; 
• porozumienia dobrowolne – np. dobrowolne porozumienia przemysłu dotyczące wymiany dobrych praktyk z zakresu efektywności energetycznej; 
• mechanizmy rynkowe – np. mechanizm białych certyfikatów; 
• instrumenty fiskalne – np. ulgi podatkowe dla produktów o wysokiej klasie energetycznej; 
• instrumenty finansowe – np. fundusze celowe: Fundusz Termomodernizacji i Remontów, subsydia na poprawę efektywności energetycznej; 
• programy edukacyjno-informacyjne – np. ekoetykietowanie urządzeń RTV/AGD, programy edukacyjne dotyczące ekojazdy, zarządzania i optymalizacji zużycia energii. 

Instrumenty można też podzielić w zależności od obszaru wsparcia, czyli grup użytkowników końcowych. Obok instrumentów horyzontalnych obejmujących zasięgiem wszystkich odbiorców energii, są również sektorowe – skierowane m. in. do przemysłu, gospodarstw domowych czy transportu. 

PRZEGLĄD WYBRANYCH INSTRUMENTÓW WSPARCIA W POLSCE

Wyniki badania ankietowego przeprowadzonego przez Instytut na rzecz Ekorozwoju i Koalicję Klimatyczną wśród partii politycznych²⁷ wskazują, że największym uznaniem polityków cieszą się mechanizmy rynkowe, a następnie rozwiązania fiskalne oraz dofinansowanie projektów z funduszy celowych.

Mniejszą wagę przywiązuje się do regulacji prawnych oraz kampanii informacyjno-edukacyjnych. W projekcie Drugiego Krajowego Planu Działań dotyczącego efektywności energetycznej dla Polski (II KPD)²⁸ przedstawiono zestawienie obowiązujących i planowanych instrumentów wsparcia dla efektywności energetycznej u odbiorców końcowych w Polsce. Tabela 3 przedstawia ich syntetyczne zestawienie. Ocenę systemu wsparcia efektywności energetycznej w Polsce zaprezentowano w rozdziale 4. Niemniej jednak, analizując informacje zawarte w tabeli 3 widać, jak skromny jest zastaw narzędzi zdominowany przez mechanizmy dofinansowania celowego projektów. Jedyny zaprezentowany w II KPD mechanizm rynkowy ma zacząć obowiązywać dopiero w 2013 r. Brakuje nie tylko zróżnicowania mechanizmów ze względu na rodzaj, ale przede wszystkim grupy odbiorców. Brakuje mechanizmów stworzonych z myślą o gospodarstwach domowych, budynkach indywidualnych czy transporcie indywidualnym. 

Tabela 3. Wybrane instrumenty wsparcia efektywności energetycznej u odbiorców końcowych³²

Oznaczenia: M – mechanizm rynkowy, F – polityka fiskalna, D – dofinansowanie celowe, R – regulacje prawne, E – kampanie edukacyjne; Podkreśleniem wyróżniono mechanizmy wsparcia, które funkcjonowały na rynku pod koniec 2011 r. 

Najważniejszym mechanizmem wsparcia ujętym w II KPD jest system białych certyfikatów. Wprowadzono go do porządku prawnego na mocy ustawy o efektywności energetycznej (Dz. U. 2011 nr 94 poz. 551). Zgodnie z jej zapisami przedsiębiorstwa energetyczne sprzedające energię elektryczną, ciepło i gaz ziemny zobowiązane są do uzyskania świadectw efektywności energetycznej odpowiadających wartościowo co najmniej 1,5-procentowym oszczędnościom energii w skali roku. Ustawa określa ramy działania systemu wsparcia i warunki uzyskania białych certyfikatów – projektów przyczyniających się do oszczędności energii – to m. in. prace termomodernizacyjne, izolacja instalacji przemysłowych. Mechanizm białych certyfikatów jest innowacyjnym instrumentem rynkowym, który w sposób systemowy wspiera efektywność energetyczną odbiorców energii. Podobne systemy działają w innych państwach Unii Europejskiej – we Włoszech, Wielkiej Brytanii, Finlandii i Francji²⁹. Taki system to jednocześnie mechanizm o największym potencjale efektywności energetycznej. Szacuje się, że dzięki jego realizacji możliwe będzie wypełnienie w 50 proc. założonego na 2016 r. celu poprawy efektywności energetycznej na poziomie 9%.

Rządowy kalendarz przewiduje początek obowiązywania systemu białych certyfikatów na 2013 r., jest zatem za wcześnie, by oceniać efekty. Obecnie trwają prace legislacyjne nad rozporządzeniami wykonawczymi dotyczącymi m. in. warunków przeprowadzenia szkoleń oraz egzaminów dla audytorów efektywności energetycznej³⁰. Eksperci Instytutu na rzecz Ekorozwoju obawiają się, że nawet po wydaniu i wejściu w życie rozporządzeń, mechanizm może okazać się mało skuteczny. Obawy wynikają ze zbyt krótkiego okresu obowiązywania systemu: 2013-2016³¹.

Niedługa perspektywa oraz brak politycznej deklaracji o kontynuowaniu systemu białych certyfikatów może zniechęcić inwestorów do podejmowania działań. Innym instrumentem wsparcia efektywności energetycznej u odbiorców końcowych jest powołany w 1998 r. Fundusz Termomodernizacji zastąpiony w 2008 r. Funduszem Termomodernizacji i Remontów. To instrument pełniący ważną funkcję – wspiera projekty poprawy efektywności energetycznej w budynkach m. in. wymianę kotłów, ocieplenie ścian i stropów. W latach 1999-2011 w ramach funduszu pozytywnie rozpatrzono 24 847 wnioski o łącznej wartości 1 080 204 909 zł. Była to dźwignia do realizacji inwestycji, których wartość szanowana jest corocznie na co najmniej kilka miliardów zł. Niestety fundusz nie doczekał się instrumentów monitoringu i weryfikacji osiąganych celów. 

Warto również zwrócić uwagę, iż wpływy do funduszu zmieniają się co roku np. w 2010 r. wpływy z budżetu państwa wyniosły zero zł. Eksperci podkreślają, że poza gwarancją stałych wpływów z budżetu państwa na konto funduszu, konieczne jest stworzenie mechanizmów weryfikacji jego funkcjonowania. Coraz więcej wagi przywiązuje się również do kryteriów tzw. głębokiej termomodernizacji³³. Aktualnie realizowane w ramach funduszu termomodernizacyjnego działania zmniejszają zapotrzebowanie na energię w budynku średnio o 30 proc., ale potencjał oszczędności jest zwykle wyższy. Takie działanie „zamraża” na długie lata potencjał efektywności energetycznej; a także, nawet w przypadku, gdy zostanie on wykorzystany, dwuetapowe działanie jest droższe. 

W Polsce wśród instrumentów wsparcia efektywności energetycznej u odbiorców końcowych większość stanowi dofinansowanie celowe ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej m. in. w ramach Systemu Zielonych Inwestycji³⁴. System ten jest pochodną mechanizmu handlu uprawnieniami do emisji, a jego idea i cel sprowadzają się do stworzenia i wzmacniania proekologicznego efektu wynikającego ze zbywania nadwyżek jednostek AAU. System związany jest ze „znakowaniem środków finansowych pozyskanych ze zbycia nadwyżki jednostek emisji w celu zagwarantowania przeznaczenia ich na realizację ściśle określonych celów związanych z ochroną środowiska w państwie zbywcy jednostek”. Gwarantuje, że państwo z niedoborem uprawnień będzie mogło, kupując jednostki, zwiększyć emisję gazów cieplarnianych; a także, że przekazane w związku z tym środki sprzedający przeznaczy na cele związane z szeroko pojętą ochroną klimatu i środowiska. 

Wartym uwagi instrumentem jest również program PolSEFF (Program Finansowania Rozwoju Energii Zrównoważonej w Polsce) wspierający małe i średnie przedsiębiorstwa. W ramach programu przyznawane są kredyty preferencyjne na inwestycje w nowe technologie i urządzenia obniżające zużycie energii. Niestety wykorzystanie środków z programu jest niskie – skorzystały z niego zaledwie dwie firmy. Eksperci Instytutu na rzecz Ekorozwoju oceniają, że to efekt niepewnej sytuacji na rynku i ryzyka związanego z podejmowaniem inwestycji o kilkuletnim okresie zwrotu. 

26. EUFORE, Ecofys, Wuppertal Institute, et al. Promocja efektywności energetycznej w Europie. Krajowe plany działania dotyczące efektywności energetycznej: spostrzeżenia, doświadczenia i wnioski. Publikacja przygotowana w ramach projektu Energy Efficiency Watch, 2009.

27. Poglądy partii politycznych na politykę energetyczną Polski tuż przed wyborami parlamentarnymi 2011, Instytut na rzecz Ekorozwoju we współpracy z Koalicją Klimatyczną, 2011.

28. Ministerstwo Gospodarki, Drugi Krajowy Plan Działań dotyczący efektywności energetycznej dla Polski - projekt, 2011.

29. Nie wykluczone, iż po przyjęciu zapisów nowej dyrektywy europejskiej w sprawie efektywności energetycznej, nad którą od początku 2011 r. trwają prace w Komisji Europejskiej; wszystkie kraje członkowskie zostaną zobowiązane do wprowadzenia mechanizmu rynkowego wsparcia efektywności energetycznej u odbiorców końcowych np. najbardziej popularnego mechanizmu białych certyfikatów.

30. Eksperci oceniają postęp prac legislacyjnych krytycznie z uwagi na liczne opóźnienia. Nie ma kadr przygotowanych do realizacji audytów efektywności energetycznej, nie ustalono dotychczas zakresu i sposobu wykonywania audytu oraz zasad przetargu. 

31. Mimo iż Ministerstwo Gospodarki przekonuje, że działanie tego mechanizmu będzie kontynuowane po 2016 r., zapisu na ten temat nie ma w żadnym z obowiązujących dokumentów rządowych.

32. Ministerstwo Gospodarki, Drugi Krajowy Plan Działań dotyczący efektywności energetycznej - projekt, 2011. 

33. Przedsięwzięcia tzw. głębokiej termomodernizacji zapewniają oszczędność energii w budynku na poziomie 64-89 proc. w warunkach polskich.

34. System Zielonych Inwestycji (GIS – Green Investment Scheme) jest pochodną mechanizmu handlu uprawnieniami do emisji. W ramach systemu GIS środki ze sprzedaży nadwyżek jednostek emisji – AAU są znakowane i przeznaczane na realizację ściśle określonych celów związanych z ochroną środowiska.