Badania odbiorcze i eksploatacyjne instalacji elektrycznych

Pomiar rezystancji izolacji

Pomiary rezystancji izolacji służą do określenia stanu izolacji instalacji oraz odbiorników energii elektrycznej. Stan izolacji ma decydujący wpływ na bezpieczeństwo obsługi i prawidłowe funkcjonowanie instalacji i urządzeń elektrycznych. Systematyczne wykonywanie badań jest niezbędne do wykrycia pogarszającego się stanu izolacji.

Wyróżnia się następujące podstawowe elementy mające wpływ na degradację izolacji:

• wpływ płynącego przez urządzenie prądu elektrycznego (oddziaływanie elektromagnetyczne, dynamiczne i termiczne),
• narażenia mechaniczne,
• agresja chemiczna, wynikająca m.in. z zanieczyszczenia środowiska.

Czynnikami wpływającymi na zmierzoną wartość rezystancji izolacji są: wilgotność, temperatura, napięcie pomiarowe, czas pomiaru, czystość powierzchni materiału izolacyjnego. Zasada pomiaru rezystancji izolacji miernikami polega na podaniu na zaciski mierzonego obiektu stałego napięcia pomiarowego (o wartości wyższej od znamionowego napięcia pracy badanego urządzenia) i – po określeniu płynącego w obwodzie pomiarowym prądu – obliczeniu przez mikroprocesor wartości rezystancji.

Przed wykonaniem pomiarów należy upewnić się, czy mierzony obiekt jest odłączony od sieci zasilającej. Podczas pomiaru wartość rezystancji izolacji początkowo szybko wzrasta, po czym ustala się przy pewnej wartości. Zjawisko to jest spowodowane zmianami zachodzącymi w materiale izolacyjnym pod wpływem pola elektrycznego i przepływającego prądu. 

Izolowane części metalowe (np. pancerz kabla) stanowią kondensator i początkowo płynie prąd pojemnościowy o znacznej wartości. Prąd ten po pewnym czasie maleje do zera, a szybkość jego zanikania zależy od pojemności badanego obiektu. Duże obiekty, z większą pojemnością (np. kable elektroenergetyczne), ładują się w dłuższym czasie. Zgromadzony ładunek stanowi źródło potencjalnego zagrożenia, dlatego po pomiarze powinien być bezwzględnie rozładowany (niektóre mierniki elektroniczne dokonują samoczynnego rozładowania mierzonego obiektu po zakończeniu pomiarów).

Rezystancję izolacji należy zmierzyć między przewodami czynnymi a przewodem ochronnym, przyłączonym do układu uziemiającego. Do celów tego pomiaru przewody czynne można połączyć. Do celów pomiarowych przewód neutralny odłącza się od przewodu ochronnego. W układach TN-C pomiar wykonuje się między przewodami czynnymi a przewodem PEN.

W pomieszczeniach, w których występuje zagrożenie pożarowe, pomiar rezystancji izolacji powinien być wykonany między przewodami czynnymi. W praktyce może być konieczne wykonanie tego pomiaru podczas montażu instalacji, przed przyłączeniem wyposażenia. 

Wartości rezystancji izolacji są zwykle dużo większe niż podane w tabeli. Jeżeli takie wartości wykazują ewidentne różnice, konieczne są dalsze badania dla zidentyfikowania przyczyn. Rezystancja izolacji mierzona przy napięciu probierczym o wartości podanej w tabeli jest zadowalająca, jeżeli jej wartość dla każdego obwodu z odłączonym osprzętem jest nie mniejsza niż odpowiednia wartość podana w tej tabeli.

Jeżeli istnieje prawdopodobieństwo, że ograniczniki przepięć lub inne urządzenia (np. lampki sygnalizacyjne) mogą mieć wpływ na próbę sprawdzającą lub mogą się uszkodzić, takie urządzenia należy odłączyć przed wykonaniem próby rezystancji izolacji. Jeżeli odłączenie takich urządzeń jest w sposób uzasadniony niewykonalne, napięcie probiercze dotyczące szczególnego obwodu może być obniżone do 250 V dc, ale rezystancja izolacji powinna mieć wartość co najmniej 1 MΩ.

Protokołowanie

Protokół odbiorczy

Po zakończeniu sprawdzania instalacji nowej lub rozbudowanej (zmienionej instalacji istniejącej) należy sporządzić protokół odbiorczy. Powinien on zawierać szczegóły instalacji objętej protokołem (umożliwiające identyfikację każdego obwodu wraz z jego urządzeniami ochronnymi), łącznie z zapisem z oględzin i wyników pomiarów. Wady i braki stwierdzone podczas sprawdzania wykonanego zadania należy usunąć, zanim wykonawca zadeklaruje, że instalacja spełnia wymagania obowiązujących przepisów i norm. W przypadku sprawdzania odbiorczego zmienionej lub rozbudowanej instalacji, protokół może zawierać zalecenie naprawy lub ulepszenia.

W protokole należy podać osobę lub osoby odpowiedzialne za bezpieczeństwo, budowę i sprawdzenie instalacji, uwzględniając indywidualną odpowiedzialność tych osób w stosunku do osoby zlecającej pracę. Protokoły powinny być opracowane i podpisane (lub autoryzowane w inny sposób) przez osobę lub osoby kompetentne w zakresie sprawdzania oraz powinny zawierać zalecenie dotyczące okresu między sprawdzeniem odbiorczym i pierwszym sprawdzeniem okresowym.

Protokół okresowy

Po zakończeniu sprawdzenia okresowego istniejącej instalacji należy sporządzić protokół okresowy. Taka dokumentacja powinna zawierać szczegóły dotyczące sprawdzanych części instalacji i ograniczeń w sprawdzeniu objętym protokołem, a także opis oględzin oraz wyniki pomiarów. Protokół okresowy może zawierać zalecenia dotyczące napraw lub ulepszeń, takich jak modernizacja instalacji w celu doprowadzenia do zgodności z aktualnymi normami, jeżeli może to być właściwe.

Wszystkie uszkodzenia, pogorszenia stanu, wady lub niebezpieczne warunki powinny być w protokole odnotowane. Odnotowane powinny być również znaczące ograniczenia zakresu sprawdzenia okresowego w stosunku do wymagań normy [1], wraz z podaniem ich przyczyny.

Protokół powinien być opracowany i podpisany, lub w inny sposób poświadczony, przez kompetentną osobę lub osoby. Osoba odpowiedzialna za sprawdzenie (lub osoba upoważniona do działania w jej imieniu) powinna przekazać protokół okresowy osobie zlecającej sprawdzenie.

W przypadku stwierdzenia, że badana instalacja może zagrażać życiu lub zdrowiu ludzi, jest użytkowana w sposób zagrażający życiu lub zdrowiu lub jest w nieodpowiednim stanie technicznym, właściwy organ (w trybie decyzji) nakazuje usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości, określając termin wykonania obowiązku.

Może on również zakazać użytkowania obiektu budowlanego lub jego części do czasu usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości, przy czym decyzja ta może być ogłoszona ustnie i podlega natychmiastowemu wykonaniu.

Właściciel lub użytkownik obiektu budowlanego, na którym spoczywają obowiązki w zakresie napraw, jest obowiązany w czasie lub bezpośrednio po przeprowadzonej kontroli, usunąć stwierdzone uszkodzenia oraz uzupełnić braki, które mogłyby spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, a w szczególności pożar albo porażenie prądem elektrycznym. Obowiązek ten powinien być potwierdzony w protokole z kontroli obiektu budowlanego. Osoba dokonująca kontroli jest obowiązana bezzwłocznie przesłać kopię tego protokołu do właściwego organu. Właściwy organ, po otrzymaniu kopii protokołu, przeprowadza bezzwłocznie kontrolę obiektu budowlanego, w celu potwierdzenia usunięcia stwierdzonych uszkodzeń oraz uzupełnienia braków [4].