Globalny kryzys energetyczny – mit czy rzeczywistość?

Dla zrównoważenia działań antykryzysowych konieczne jest spełnienie niżej podanych warunków.

• Interwencja polityczna i finansowa państwa w zakresie nowych technologii użytkowania energii elektrycznej – Rząd (MN, MG ……).
• Wykorzystanie środków pomocowych UE dla finansowania programów z zakresu nowych technologii użytkowania energii elektrycznej i upowszechniania wdrażania wyników u odbiorców – Rząd (MN, MG ......), zainteresowane instytucje pozarządowe, podmioty naukowe i gospodarcze.
• Ukierunkowanie badań w dziedzinie elektryki na tworzenie i wdrażanie nowych technologii użytkowania energii elektrycznej dla przyspieszenia rozwoju gospodarki i społeczeństwa
  – jednostki naukowe działające w dziedzinie elektryki.
• Zorganizowanie forum integracyjnego, po stronie konsumenckiej, w zakresie użytkowania energii elektrycznej
  – instytucje pozarządowe.
• Przygotowanie i zaangażowanie całego środowiska elektryków do zorganizowanych i długoterminowych działań antykryzysowych oraz do działań edukacyjnych w społeczeństwie.

Jest to niezwykłe wyzwanie dla całego środowiska elektryków polskich, zadanie wyjątkowo trudne i odpowiedzialne.

Warto zatem podjąć próbę analizy aktualnej sytuacji w tym środowisku, z punktu widzenia merytorycznych i organizacyjnych możliwości realizacji programu tak ważnego dla przyszłości.

W całym okresie od transformacji ustrojowej nauka polska, a wraz z nią i elektryka, przeżywała okres pogarszającego się finansowania budżetowego. Realne nakłady na naukę, liczone w cenach z 1991 r., w kolejnych latach nigdy nie osiągnęły poziomu wyjściowego z tegoż 1991 r., osiągając najniższy poziom w 2002 r. (tzw. dziura budżetowa Bauca), i w 2006 r. wyniosły 77% nakładów wyjściowych.

Towarzyszyły temu znane procesy transformacyjne w gospodarce, w tym w przemyśle elektrotechnicznym, wykraczające poza problematykę niniejszego opracowania. Efektem ich było jednak poważne ograniczenie finansowania badań naukowych i prac rozwojowych z zakresu elektryki przez podmioty gospodarcze.



Miarą rzeczywistej pozycji i aktywności jednostek naukowych elektryki jest finansowanie, zwłaszcza wszelkiego rodzaju projektów badawczych, uzyskiwane drogą konkursową. Ogólny obraz sytuacji w jednostkach naukowych elektryki wynika ze wskaźników przedstawionych w tabeli 9.

Jest to obraz wysoce niepokojący. W stosunku do poziomu krajowego, przy procentowym udziale potencjału badawczego jednostek naukowych elektryki ocenianym na ok. 7%, ich udział procentowy w nakładach na B + R wynosi 2,7%, w realizacji projektów 2,1%, w nakładach na te projekty 2,4%. Średnie nakłady roczne na jednostkę naukową elektryki wynoszą zaledwie 37,6% średniej krajowej.

Ostatni wskaźnik jednoznacznie świadczy, że elektryka przez szereg lat w systemie KBN – owskim została wypchnięta na obrzeża kanałów finansowania.

Ten proces, w sytuacji narastającego zagrożenia kryzysem energetycznym, musi być zatrzymany i odwrócony.

Przedstawione liczby, fakty i komentarze stanowią jednoznaczne przesłanki stwierdzenia, że mamy typowe objawy tzw. atomizacji badań w elektryce i słabego związku nauki z praktyką, a w szczególności:

• działania jednostek naukowych rozproszone, słabo ukierunkowane na wdrożenia,
• śladowy udział jednostek PAN w badaniach z dziedziny elektryki,
• mały udział (15%) uczelni technicznych w badaniach dla gospodarki (potencjał 66%),
• brak dużych, zintegrowanych, interdyscyplinarnych projektów i programów,
• liczba projektów badawczych znacznie większa od liczby projektów celowych (15/1),
• mała innowacyjnochłonność sektora elektryki,
• słabe wykorzystanie wspierania prac B + R przez MNiSW (2,7% nakładów na B + R).

Propozycje działań na przyszłość wynikają z wyżej przedstawionych ocen i analiz. Konieczne jest podjęcie metodycznych działań antykryzysowych w zakresie użytkowania energii elektrycznej i rozwoju odnawialnych źródeł energii, do czego jest niezbędna integracja środowiska elektryków polskich wokół tego celu.

Przeprowadzono szerokie prace studialne mające na celu podjęcie i realizację ustanowionego przez Rząd na lata 2006 – 2013 programu wieloletniego (PW) pod roboczym tytułem: „Doskonalenie systemów wytwarzania i użytkowania energii elektrycznej w celu poprawy ich właściwości ekonomicznych, technicznych i środowiskowych”. Koordynatorem prac jest Instytut Elektrotechniki.

Podstawowe cele programu:
1. Poprawa efektywności wytwarzania, przesyłu i dystrybucji energii elektrycznej oraz poprawa bezpieczeństwa jej użytkowania.
2. Zapewnienie warunków bezpieczeństwa i ochrony krajowego systemu energetycznego.
3. Stworzenie warunków do integrowania rozproszonych źródeł energii z systemem elektroenergetycznym kraju.
4. Opracowanie nowych technologii dotyczących budowy rozproszonych źródeł energii i magazynowania energii na bazie:
a) superkondensatorów,
b) technologii wodorowej,
c) technologii nadprzewodnikowej,
d) odnawialnych źródeł energii.
5. Racjonalizacja zużycia i obniżka kosztów energii elektrycznej.

Głównym elementem programu jest jakościowo nowe podejście do problematyki użytkowania energii elektrycznej. W wyniku realizacji programu ma nastąpić opracowanie, wdrożenie oraz upowszechnienie zasobnikowych systemów zasilania, przeznaczonych dla odbiorców komunalnych, przemysłowych oraz transportu szynowego i kołowego, a nadto stymulacja rozwoju odnawialnych źródeł energii.

W programie wyodrębnione zostały strategiczne grupy tematyczne SGT, realizowane poprzez system projektów zamawianych PZ składających się z zadań badawczych ZB (struktura typowa dla programów wieloletnich). Projekty będą kierowane do realizacji za pomocą konkursów otwartych dla zainteresowanych jednostek naukowych i producentów.