Prawne i ekonomiczne aspekty przyłączania OZE do krajowych sieci elektroenergetycznych

fot. disturb/CC/Flickr

Rozwój energetyki odnawialnej w Polsce jest w ostatnich latach coraz bardziej dynamiczny. Dzieje się tak głównie z powodu coraz większej liczby powstających i projektowanych elektrowni (farm) wiatrowych, a także instalacji wytwórczych opartych na biogazie i biomasie. Jednak udział energetyki odnawialnej w ogólnym bilansie energetycznym jest jeszcze dużo mniejszy niż w krajach, w których rozwój elektroenergetyki został nakierowany na rozwój OZE.

W artykule zostały przedstawione aspekty prawne i ekonomicz­ne dotyczące przyłączania odnawialnych źródeł energii do krajo­wych sieci elektroenergetycznych. W Polsce obecnie obowiązuje mechanizm ekonomiczny oparty na sprzedaży praw majątkowych do świadectw pochodzenia energii. W sposób skrótowy scharakte­ryzowano również proponowane zmiany obecnego stanu prawnego dotyczącego odnawialnych źródeł energii przyłączanych do sieci elektroenergetycznych. Następnie, dokonano porównania korzyści ekonomicznych osiąganych przez wytwórców energii elektrycznej z OZE w obu przypadkach.

Aspekty prawne dotyczące przyłączania odnawialnych źródeł energii do sieci elektroenergetycznych w Polsce

Podstawowe kwestie związane z przyłączaniem odnawialnych źródeł energii do sieci elektroenergetycznych w Polsce zostały uregulowane w art. 7 ustawy Prawo energetyczne [1]. Zgodnie z ust. 1 wymienionego artykułu ustawy przedsiębiorstwo energetyczne, któ­re zajmuje się przesyłem lub dystrybucją energii elektrycznej jest zobowiązane do zawarcia umowy o przyłączenie do sieci z podmio­tami ubiegającymi się o przyłączenie do sieci (w tym przypadku przedsiębiorstwem energetycznym zajmującym się wytwarzaniem energii elektrycznej w odnawialnych źródłach energii), jeśli tylko istnieją techniczne i ekonomiczne warunki przyłączenia do sieci i dostarczania energii, a podmiot żądający zawarcia umowy spełnia warunki przyłączenia do sieci. W ust. 2 wspomnianego artykułu zo­stały określone postanowienia, które co najmniej powinna zawierać umowa o przyłączenie do sieci. Są to m.in.: termin realizacji przy­łączenia, wysokość opłaty za przyłączenie, miejsce rozgraniczenia własności sieci przedsiębiorstwa energetycznego i instalacji pod­miotu przyłączanego, zakres robót niezbędnych do wykonania przy realizacji przyłączenia, wymagania dotyczące lokalizacji układu po- miarowo-rozliczeniowego i jego parametrów, przewidywany termin zawarcia umowy, na podstawie której będzie dostarczana energia, moc przyłączeniowa, okres obowiązywania umowy i warunki jej rozwiązania.

Jeśli przedsiębiorstwo energetyczne odmówi przyłączenia do sieci z powodu braku warunków ekonomicznych, za przyłączenie do sieci może ono ustalić (w umowie o przyłączenie do sieci) opłatę w wysokości uzgodnionej z podmiotem ubiegającym się o przyłączenie do sieci. Podstawą zawarcia umowy o przyłączenie do sieci jest wniosek o określenie warunków przyłączenia do sieci (zwany „warunkami przyłączenia”), składany przez podmiot ubiegający się o przyłączenie do sieci. Przedsiębiorstwo energetyczne zajmujące się przesyłaniem lub dystrybucją energii elektrycznej jest zobowiązane wydać warunki przyłączenia w terminach określonych w art. 7 ust. Sg ustawy [1].

Zgodnie z art. 7 ust. 5 omawianej ustawy przedsiębiorstwo ener­getyczne, które zajmuje się przesyłaniem lub dystrybucją energii jest zobowiązane do zapewnienia realizacji i finansowania budowy i rozbudowy sieci, w tym także na potrzeby podmiotów ubiegają­cych się o przyłączenie do sieci. Za przyłączenie do sieci źródeł energii elektrycznej jest pobierana opłata ustalana na podstawie rzeczywistych nakładów poniesionych na realizację przyłączenia. W przypadku odnawialnych źródeł energii o mocy elektrycznej zainstalowanej nie przekraczającej 5 MW za przyłączenie pobiera się połowę opłaty ustalonej na podstawie rzeczywistych nakładów. W przypadku instalacji wytwórczych przyłączonych bezpośrednio do sieci o napięciu znamionowym wyższym niż 1 kV sporządza się ekspertyzę wpływu tych instalacji na system elektroenergetyczny. Nie dotyczy to instalacji wytwórczych o łącznej mocy zainstalo­wanej nie większej niż 2 MW. Koszty wykonania ekspertyzy są uwzględniane w nakładach za realizację przyłączenia.

Zgodnie z art. 9c ust. 6 ustawy [1] operator systemu elektro­energetycznego w obszarze swego działania, jest zobowiązany zapewnić wszystkim podmiotom pierwszeństwo w świadczeniu usług przesyłania lub dystrybucji energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnych źródłach energii, z zachowaniem niezawodności i bezpieczeństwa KSE.

Sprzedaż energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych przyłączonych do sieci elektroenergetycznych w Polsce 

Korzyści ekonomiczne ze sprzedaży energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych przyłączonych do sieci elektroenergetycznych w Pol­sce są związane m.in. z koniecznością uzyskiwania i przedstawiania do umorzenia świadectw pochodzenia (o czym mowa w art. 9 usta­wy [1]). Obowiązek taki ciąży m.in. na przedsiębiorstwach energe­tycznych zajmujących się wytwarzaniem energii elektrycznej lub jej obrotem i sprzedających energię elektryczną odbiorcom końcowym. Świadectwa pochodzenia są wydawane i umarzane przez prezesa Urzędu Regulacji Energetyki (URE) dla energii elektrycznej wy­twarzanej w źródłach odnawialnych znajdujących się na terytorium Polski. Zgodnie z art. 9a ust. 6 ustawy [1] sprzedawca z urzędu jest zobowiązany do zakupu energii elektrycznej wytworzonej w odna­wialnych źródłach energii przyłączonych do sieci dystrybucyjnej lub przesyłowej, która znajduje się na terenie obejmującym obszar działania tego sprzedawcy, oferowanej przez przedsiębiorstwo energetyczne, które uzyskało koncesję na jego wytwarzanie. Zakup energii odbywa się po średniej cenie sprzedaży energii elektrycznej w poprzednim roku kalendarzowym, ustalonej przez prezesa URE.

W przypadku energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii - spełniającej jednocześnie warunki wysoko spraw­nej kogeneracji, prezes URE wydaje świadectwa pochodzenia oraz świadectwa pochodzenia z kogeneracji. Prawa majątkowe wynika­jące ze świadectwa pochodzenia są zbywalne i są towarem giełdo­wym (art. 9e ust. 6 wspomnianej ustawy).

Zgodnie z art. 9e ust. 18 ustawy [1] przedsiębiorstwo energetyczne zajmujące się wytwarzaniem energii elektrycznej w odnawialnych źródłach energii o łącznej mocy elektrycznej nieprzekraczającej 5 MW zwalnia się z:

• opłat za wpis do rejestru świadectw pochodzenia oraz dokonanie zmiany w rejestrze,
• opłaty skarbowej za wydanie świadectwa pochodzenia,
• opłaty skarbowej za wydanie koncesji na wytwarzanie energii elektrycznej w odnawialnych źródłach energii,
• opłaty za czynności urzędowe związane z prowadzeniem rejestru przedsiębiorstw energetycznych zajmujących się wytwarzaniem biogazu rolniczej.

Jak z tego wynika, wytwarzanie energii elektrycznej w odnawial­nych źródłach energii wymaga uzyskania koncesji (art. 32 ustawy [1]). Na podstawie art. 34 ustawy [1] przedsiębiorstwa energetyczne wytwarzające energię elektryczną w odnawialnych źródłach energii o mocach nieprzekraczających 5 MW są zwolnione z corocznych opłat, z tytułu udzielonej im koncesji, w zakresie wytwarzania energii w tych źródłach.

Proponowane zmiany stanu prawnego dotyczącego odnawialnych źródeł energii przyłączanych do sieci elektroenergetycznych w Polsce 

W ostatnim czasie został opracowany projekt ustawy o odna­wialnych źródłach energii [2], w którym zastosowano rozwiąza­nie mieszane. Mechanizm ekonomiczny oparty na sprzedaży praw majątkowych do świadectw pochodzenia pozostał dla części źródeł wytwórczych, dla innych źródeł wprowadzono ceny gwarantowane. W projekcie tym zdefiniowano m.in. instalacje odnawialnego źródła energii, mikroinstalacje oraz małe instalacje w zakresie odnawial­nych źródeł energii (OZE). Za mikroinstalację proponuje się uznać instalację odnawialnego źródła energii o zainstalowanej łącznej mocy elektrycznej do 40 kW. Z kolei, małą instalacją ma być in­stalacja odnawialnego źródła energii o zainstalowanej łącznej mocy elektrycznej powyżej 40 do 200 kW.

Działalność w zakresie wytwarzania energii elektrycznej w od­nawialnych źródłach energii wymaga uzyskania koncesji. Zgodnie z projektem ustawy [2] wymóg ten nie będzie jednak dotyczył wy­twarzania energii elektrycznej w mikroinstalacji, małej instalacji oraz wytwarzania energii elektrycznej z biogazu rolniczego. Zakłada się również, że przyłączenie mikroinstalacji do sieci będzie się odbywać na podstawie umowy o przyłączenie do sieci - po spełnieniu warun­ków przyłączenia. Za przyłączenie mikroinstalacji do sieci opłaty mają nie być pobierane. Zgodnie z projektem ustawy [2] wytwórca energii elektrycznej w mikroinstalacji będzie zobowiązany do poin­formowania pisemnie operatora systemu dystrybucyjnego, na którego obszarze działania ma zostać przyłączona dana mikroinstalacja do sieci, o lokalizacji, rodzaju i mocy zainstalowanej tej mikroinstalacji.

W przypadku energii elektrycznej wytworzonej w wybranych technologiach w mikroinstalacji, małej instalacji oraz z biogazu rol­niczego, sprzedawca z urzędu będzie zobowiązany do zakupu tej energii po określonej stałej cenie jednostkowej, tj. cenie gwaranto­wanej, ustalanej w rozporządzeniu na rok następny. Cena ta w latach 2013 i 2014 dla energii wytworzonej w następujących rodzajach in­stalacji odnawialnego źródła energii przyłączonych do sieci dystry- bucyjnej, ma wynosić [2]:

• biogaz rolniczy o zainstalowanej łącznej mocy elektrycznej do 50 kW – 0,70 zł/kWh,
• biogaz rolniczy o zainstalowanej łącznej mocy elektrycznej po­wyżej 50 kW do 200 kW – 0,65 zł/kWh,
• biogaz pozyskany z surowców pochodzących ze składowisk odpadów o zainstalowanej łącznej mocy elektrycznej do 200 kW – 0,55ri/kWh,
• biogaz pozyskany z surowców pochodzących z oczyszczalni ścieków o zainstalowanej łącznej mocy elektrycznej do 200 kW – 0,45ri/kWh,
• hydroenergia o zainstalowanej łącznej mocy elektrycznej do 75 kW – 0,70 zł/kWh,
• energia wiatru na lądzie o zainstalowanej łącznej mocy elektrycz­nej do 200 kW – 0,65 zł/kWh,   '
• energia promieniowania słonecznego o zainstalowanej łącznej mocy elektrycznej do 100 kW – 1,10 zl/kWh.

Dla wszystkich pozostałych instalacji odnawialnego źródła energii (nie objętych cenami gwarantowanymi) sprzedawca z urzędu będzie zobowiązany (podobnie jak obecnie) do zakupu energii elektrycznej w cenie, o której mowa w ustawie Prawo energetyczne. Dla tych in­stalacji odnawialnego źródła energii potwierdzeniem, że energia elek­tryczna została wytworzona w odnawialnych źródłach energii będzie świadectwo jej pochodzenia. Dla świadectw tych w projekcie ustawy [2] przewidziano odpowiednie współczynniki korekcyjne. Świadectwo pochodzenia wraz z określonym współczynnikiem korekcyjnym będzie przysługiwać przez kolejnych 15 lat liczonych od dnia oddania instalacji odnawialnego źródła energii do użytkowania Zgodnie z przyjętymi założeniami, współczynniki korekcyjne za­leżą od rodzaju instalacji odnawialnego źródła energii oraz od jej zainstalowanej łącznej mocy elektrycznej. Zakłada się przy tym, że zwrot poniesionych nakładów inwestycyjnych oraz kosztów eksploatacyjnych związanych z instalacją OZE powinien nastąpić w ciągu 15 lat. Współczynniki korekcyjne mają być określane na kolejnych 5 lat i być weryfikowane co 3 lata. Z przedstawionych w projekcie [1] wartości współczynników korekcyjnych dla świadectw pochodzenia na lata 2013-2017 wynika, że największe wartości zosta­ły przewidziane dla instalacji fotowoltaicznych o zainstalowanej łącznej mocy elektrycznej powyżej 100 kW, elektrowni wodnych - szczególnie o zainstalowanej łącznej mocy elektrycznej powyżej 20 MW oraz elektrowni wiatrowych na morzu. W przypadku instalacji wykorzystujących biomasę, największe wartości proponuje się dla wysoko sprawnej kogeneracji (CHP) lub układu hybrydowego o zainstalowanej łącznej mocy elektrycznej poniżej 10 MW. Z kolei dla instalacji wykorzystujących biogaz największe wartości zostały przewidziane dla biogazu rolniczego o zainstalowanej łącznej mocy elektrycznej powyżej 200 do 500 kW.