Dekada zawirowań - meandry rozwoju OZE w latach 2001-2010

Proces kształtowania kierunków i polityki w zakresie OZE na lata 2001-2010 rozpoczęła uchwała Sejmu RP z 1999 roku. W uchwale zobowiązano rząd do przygotowania "Strategii rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce" oraz jej harmonizacji z polityką energetyczną i środowiskową. Odpowiedzialność za to zadanie przejął Minister Środowiska. "Strategia ", zaakceptowana przez Radę Ministrów (5 maja 2001 r.) i przyjęta ostatecznie przez Sejm uchwałą w 2001 roku (23 sierpnia na ostatniej sesji Sejmu III kadencji) wytyczyła kierunki rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce do roku 2010, z perspektywą do 2020.

Wstęp

Odpowiedzialność za to zadanie przejął Minister Środowiska. "Strategia ", zaakceptowana przez Radę Ministrów (5 maja 2001 r.) i przyjęta ostatecznie przez Sejm uchwałą w 2001 roku (23 sierpnia na ostatniej sesji Sejmu III kadencji) wytyczyła kierunki rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce do roku 2010, z perspektywą do 2020. Podstawowym celem było zwiększenie zużycia energii ze źródeł odnawialnych do 7,5% w bilansie produkcji energii do 2010 roku i 14% w 2020 roku. Ze względu na krajową strukturę zużycia energii, z dominującą rolą ciepła w bilansie energii końcowej, szczególną rolę przypisano rozwojowi produkcji "zielonego ciepła", zwłaszcza z biomasy, którą oceniono jako najbardziej znaczącą dla Polski technologię energetyki odnawialnej w okresie do roku 2010. Zaproponowano trzy scenariusze rozwojowe, przewidujące 7,5%, 10,5% oraz 12% udziału energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w całkowitej produkcji energii elektrycznej w 2010 roku. "Strategia " podkreślała także, że wzrost wykorzystania zarówno biomasy jak i innych OZE wymagał będzie zmian w regulacjach prawnych i wdrożenia systemu wsparcia dostosowanego do poszczególnych technologii. Oczekiwano, że stanie się to poprzez przyjęcie ustawy o promocji wykorzystania OZE i wdrożenie programów rozwoju poszczególnych rodzajów OZE. Niestety, pomimo podjętych prób, ustawa i programy takie nigdy nie zostały przyjęte i wdrożone, chociaż w roku 2001 powstał projekt pierwszego pilotażowego "Programu rozwoju energetyki wiatrowej na lata 2001-2005" , a w 2003 roku projekt ustawy o gospodarowaniu odnawialnymi zasobami energii i promocji energetyki odnawialnej . Sejm IV kadencji i wyłoniony w wyniku wyborów nowy rząd nie były już tak silnie związane z ideą rozwoju energetyki odnawialnej. Dostosowanie prawa do Strategii nie odbywało się niezwłocznie. 

W latach 2002-2003 trwały negocjacje w sprawie przystąpienia Polski i innych krajów do UE, które obejmowały także ustalenie celu rozwoju zielonej energii dla Polski na 2010 rok w ramach dyrektywy 2001/77/WE o promocji energii ze źródeł odnawialnych, w ramach których ustalono cel dla Polski równy 7,5% . W lipcu 2002 r. Sejm przyjął nowelizację Prawa energetycznego, wprowadzając definicję OZE oraz art. 9a o systemie wsparcia przez zobowiązania ilościowe, a w maju 2003 roku Minister Gospodarki wydał rozporządzenie sankcjonujące najniższy cel polityczny Strategii - 7,5% udziału energii elektrycznej z OZE w sprzedaży energii odbiorom końcowym jako obowiązek dla przedsiębiorstw energetycznych, nie prezydując jednak kary za jego niespełnienie. Zabrakło także mechanizmów elastyczności- certyfikatów, jako niezbędnego elementu do funkcjonowania systemu wsparcia w ramach zobowiązań ilościowych. Dopiero w kwietniu 2004 r. Sejm, wykorzystując przedłożenie rządu bazujące na systemie opracowanym w projekcie ww. ustawy z 2003 r., uchwalił kolejną nowelizację Prawa energetycznego z systemem zielonych certyfikatów (świadectw pochodzenia), opłatami zastępczymi, karami i subfunduszem OZE w NFOŚiGW. 

Kolejne zmiany Prawa energetycznego i rozporządzeń wykonawczych dotyczyły m.in. zwiększenia celu zgodnie z dyrektywą 2001/77/WE i ograniczenia współspalania, które nie było uwzględnione jako prośrodowiskowa technologia OZE w "Strategii". Nie mniejsze perturbacje towarzyszyły wdrożeniu dyrektywy 2003/30/WE o promocji biopaliw. W tym przypadku rząd, reprezentowany przez ministerstwo rolnictwa wykazał się dużo większą gorliwością niż w przypadku zielonej energii elektrycznej. Już w 2003 r. Sejm uchwalił ustawę o biokomponentach stosowanych w paliwach i biopaliwach ciekłych, która jednak okazała się bublem prawnym, uchylonym przez Trybunał Konstytucyjny. Dopiero w sierpniu 2006 r. uchwalona została poprawiona ustawa o biokomponentach i biopaliwach ciekłych, która obowiązuje do dziś. Efektem wdrożenia ustawy było m.in. odwrócenie proporcji pomiędzy rolą bioetanolu (uznanego w Strategii ze sektor do modernizacji i dalszego rozwoju w Polsce) i biodiesla (promowanego w ustawie kosztem bioetanolu). W 2004 r. kompetencje za cały sektor OZE i koordynację na szczeblu rządowym znalazły się w gestii ministerstwa gospodarki. W 2006 zlikwidowane zostało, utworzone w 2001 r. Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, co okazało się kolejnym ograniczeniem w samodzielnym, skutecznym programowaniu rozwoju OZE, przez co Polska przeszła na pozycję pasywną charakteryzującą się wdrażaniem ustawodawstwa unijnego w sposób minimalistyczny (w tym wieloletniego budżetowania - fundusze spójności i ERDF - bazującego na prognozach Komisji Europejskiej).

Na rys. 1 przedstawiono wielkość i strukturę końcowego zużycia energii z OZE w latach 2000-2010. Dominującą rolę w dalszym ciągu odgrywa spalanie biomasy w indywidualnych źródłach ciepła, którego udziały często umykają krajowym statystykom, ale które (wg szacunków IEO) spada od roku 2004, ze względu na ograniczoną dostępność i wzrastające koszty paliwa, zużywanego w wielkich instalacjach współspalających do wytwarzania energii elektrycznej. Dopiero od roku 2005 (po akcesji do UE) większą rolę w bilansie zaczynają odgrywać paliwa transportowe oraz energia elektryczna.

Rys. 1. Struktura końcowego zużycia energii w Polsce w latach 2000-2010 (źródło: GUS, URE oraz oszacowania własne w zakresie biomasy stosowanej przez użytkowników indywidualnych oraz struktury zużycia na rok 2010)

W ciągu minionych 10 lat udział OZE w końcowym zużyciu energii podlegał fluktuacjom (rys. 2), spowodowanym nie tylko zjawiskami na rynku OZE, ale także zmianami końcowego zużycia energii (uwarunkowanymi sytuacją gospodarczą Polski). Jednak od roku 2007 do 2010 (dane za 2010 wg oszacowania własnego IEO) Polska odnotowuje wzrost udziału zużycia energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii.

Rys. 2. Udział procentowy OZE w końcowym zużyciu energii oraz końcowe zużycie energii w Polsce w latach 2001-2010 (źródło: Eurostat za lata 2001-2007, GUS wg. metodologii Eurostat za lata 2008 i 2009, oszacowanie IEO na podstawie KPD za rok 2010)