RAPORT: Stan energetyczny budynków w Polsce

Budynki w Polsce
Podstawowe wskaźniki energochłonności

Zgodnie z nowelizacją prawa budowlanego każdy nowo budowany, sprzedawany lub wynajmowany budynek lub lokal musi posiadać świadectwo charakterystyki energetycznej. Świadectwem  charakterystyki energetycznej nazywamy dokument przedstawiający podstawowe informacje na temat jakości energetycznej danego budynku lub lokalu. Szczegółową formę takiego świadectwa określa Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 listopada 2008 roku w sprawie metodologii obliczania charakterystyki energetycznej budynku, lokalu lub części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno- użytkową.

Zgodnie z rozporządzeniem świadectwo charakterystyki energetycznej zawiera kilka wartości określających dany budynek pod względem jego energochłonności. Podstawowym elementem, przedstawianym również w postaci grafi cznej, jest wartość wskaźnika energii pierwotnej (EP). Wskaźnik EP określa roczne zapotrzebowanie na nieodnawialną energię pierwotną na jednostkę powierzchni pomieszczeń o regulowanej temperaturze powietrza w budynku, lokalu mieszkalnym lub części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno-użytkową i wyrażany jest w kWh/m²rok. W zależności od rodzaju paliwa, wartość zapotrzebowania na energię końcową mnoży się przez współczynnik nakładu wytworzenia energii pierwotnej. Poszczególnym rodzajom paliw odpowiadają współczynniki nakładu pokazujące, na ile szkodliwe dla środowiska jest ich pozyskanie. I tak dla przykładu biomasa to 0,2, a elektryczność 3,0. Oznacza to, że nawet bardzo dobrze zaprojektowany dom ogrzewany elektrycznie jest uciążliwy dla środowiska, a budynek o dużych stratach ciepła i instalacjach o niskiej sprawności, ale opalany drewnem, będzie mniej uciążliwy.

Należy jasno podkreślić: sama wartość wskaźnika EP nie odzwierciedla kosztów związanych z eksploatacją budynków ani też nie informuje potencjalnego nabywcy nieruchomości o jakości budynku ze względu na straty ciepła czy sprawności systemów c.o., c.w.u. i chłodznia. Trzeba o tym pamiętać, ponieważ jest to wartość preferowana w świadectwie energetycznym i prezentowana w formie grafi cznej jako główna infomacja. I tak, kierując się niską wartością EP, a nie analizując dokładniej całego świadectwa energetycznego, uznamy źle zaprojektowany dom ogrzewany niewygodnym w eksploatacji kotłem opalanym drewnem za lepszy od nowoczesnego domu, wybudowanego w standardzie niskoenergetycznym, zasilanego pompą ciepła.

Wskaźnik energii końcowej EK opisuje nam ilość energii potrzebnej w domu po uwzględnieniu sprawności systemów ogrzewania i przygotowania ciepłej wody.

Jeżeli wartość EK jest niewiele większa od EU, znaczy to, że w budynku występuje wysoko sprawny system ogrzewania. Ilość energii końcowej (wskaźnik EK) może być nawet niższa  od zapotrzebowania na energię użytkową (wskaźnik EU). Wskaźnik energii użytkowej EU świadczy o jakości konstrukcji budynku. Generalnie im mniejsza wartość EU, tym mniej ciepła tracimy przez przegrody zewnętrzne budynku. Projektowanie budynków energooszczędnych polega na osiągnięciu jak najniższej wartości zapotrzebowania na energię użytkową. Świadczy to o zastosowaniu np. pompy ciepła jako źródła energii. 

Wyk. 5. Wartości średnich ważonych po powierzchni wskaźników EP, EK i EU dla poszczególnych kategorii budynków

Jeżeli EK jest znacznie większe od EU, oznacza to niską sprawność elementów układu ogrzewania i c.w.u. Wartość EK, po uwzględnieniu rodzaju paliwa oraz jego wartości opałowej, można wykorzystać do
szacowania kosztów ogrzewania obiektu.

W przypadku budynków wielorodzinnych obudowa budynku (izolacyjność i współczynnik kształtu) jest projektowana bardziej energooszczędnie aniżeli w budynkach jednorodzinnych. Takie ograniczenie strat pozwala uzyskać wartość wskaźnika EP zbliżoną do wartosći dla budynków jednorodzinnych. Natomiast w przypadku budynków niemieszkalnych wartość wskaźnika EP jest dużo wyższa. Jednakże patrząc  równolegle na wartości wskaźników EK i EU, widzimy, że budynki te są zazwyczaj zasilane  wysokosprawnymi urządzeniami elektrycznymi. Ponadto dla budynków usługowych i budynków biurowych, będących w grupie budynków niemieszkalnych, coraz ważniejszą rolę odgrywa efektywność energetyczna.

Niska wartość wskaźnika EK to niskie koszty eksploatacji, a niskie koszty eksploatacji to większa wartość rynkowa.

Mniejsza wartość wskaźnika EU świadczy o ograniczeniu start ciepła,
a co za tym idzie, mniejszym zapotrzebowaniu na energię.

Porównując wartości budynków nowych do już istniejących, zauważyć można poprawę w każdym sektorze. W przypadku budynków jednorodzinnych jest to wynikiem coraz lepszego ocieplania budynków – różnice pomiędzy wartościami wskaźnika EU dla budynków nowych i istniejących wynoszą 27%, co przekłada się bezpośrednio na pozostałe parametry energetyczne. Zastosowanie sprawnych systemów grzewczych i wykorzystanie odnawialnych źródeł energii zmniejsza wartość wskaźników EP i EK o 33-35%. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku budynków wielorodzinnych, gdzie różnice wynoszą od 21 do 28%. Ciekawą rzecz obserwujemy w przypadku budynków niemieszkalnych. Nie jest istotne to, czy wartość wskaźnika EP jest niska, ale to, ile może potencjalnie kosztować eksploatacja obiektu. Przekłada się to na jak największe obniżenie wskaźnika EK. W budynkach takich stosuje się wysoko sprawne systemy instalacji grzewczych, wentylacyjnych, chłodzących. Natomiast wzrost wskaźnika EP wynika między innymi z zastosowania zasilanych energią elektryczną systemów klimatyzacyjnych czy też oświetlenia.

Warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, określają podstawowe parametry energetyczne, charakterystyczne dla projektowanego obiektu. Paragrafy 328 i 329 dokładnie opisują, jak spełnić te warunki. Architekt, projektując budynek, ma do wyboru spełnienie warunków dotyczących maksymalnych wartości parametrów współczynnika U dla przegród zewnętrznych lub warunków dotyczących wartości wskaźnika EP.

Wyk. 6. Średnie ważone wartości wskaźnika energii pierwotnej w podziale na województwa

Wyk. 7. Średnie ważone wartości wskaźnika energii końcowej w podziale na województwa

Wyk. 8. Średnie ważone wartości wskaźnika energii użytkowej w podziale na województwa

W przypadku drugiego warunku wartość wskaźnika EP projektowanego obiektu musi być niższa aniżeli wartość tego wskaźnika dla budynku referencyjnego (obliczana zgodnie z paragrafem 329, punktem 3 Rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie).

Jak zatem wygląda to w rzeczywistości?
Czy nowy sposób spełniania warunków technicznych został przyjęty pozytywnie i jest praktykowany?
38% wszystkich budynków certyfikowanych spełnia warunki techniczne dotyczące wartości wskaźnika EP. Jednak najefektywniejsze energetycznie budynki jednorodzinne w rzeczywistości w niewielkim stopniu odpowiadają warunkom technicznym dotyczącym wartości wskaźnika EP. Czy wynika to z przyjętej metodologii obliczania wartości referencyjnych, czy niskich wymagań odnośnie do warunków maksymalnych wartości współczynnika U przegród zewnętrznych? Informacje te można uzyskać, patrząc na spełnienie warunków dotyczących przegród.

Tab. 2. Spełnienie warunku dot. wartości referencyjnej wskaźnika EP