Badania odbiorcze i eksploatacyjne instalacji elektrycznych

Każda instalacja powinna być sprawdzana podczas montażu, na ile jest to możliwe w praktyce, i po jego ukończeniu, a przed przekazaniem użytkownikowi do eksploatacji. Podczas sprawdzania instalacji elektrycznej należy zachować wszelkie środki ostrożności, aby podczas pomiarów nie spowodować niebezpieczeństwa dla ludzi oraz aby nie spowodować uszkodzenia badanej instalacji elektrycznej (urządzenia elektrycznego) i obiektu, w którym się ona znajduje (nawet w przypadku, gdy badany obwód jest wadliwy).

Sprawdzanie odbiorcze i eksploatacyjne powinno obejmować porównanie otrzymanych wyników pomiarów z odpowiednimi kryteriami, w celu stwierdzenia, że wymagania norm zostały spełnione. Sprawdzeniu takiemu podlega również rozbudowa lub zmiana instalacji elektrycznej, w celu stwierdzenia, czy jest ona zgodna z normą i nie spowoduje pogorszenia stanu bezpieczeństwa istniejącej instalacji. Wszystkie związane z tym procedury i czynności powinny być wykonane przez osobę wykwalifikowaną, kompetentną w zakresie sprawdzania.

Każda instalacja elektryczna – nowo wykonana, przebudowywana, jak i eksploatowana – musi przechodzić odpowiednie badania. Zarówno badania odbiorcze, jak i eksploatacyjne muszą być wykonywane zgodnie z wymaganiami obowiązującymi w danym czasie. 

Obowiązującą obecnie normą określającą zakres i sposób badań jest PN-HD 60364 – część 6: Sprawdzenie [1]. Norma ta została powołana do obowiązkowego stosowania w rozporządzeniu ministra infrastruktury z 12 marca 2009 r., zmieniającym rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [2] (rozporządzenie to weszło w życie po upływie 3 miesięcy od dnia jego ogłoszenia – 7 lipca 2009 r.). W normie tej podano wymagania dotyczące sprawdzania (za pomocą oględzin i prób) instalacji elektrycznych w obiektach budowlanych. Przedstawiono metody probiercze dotyczące pomiaru rezystancji podłóg i ścian, sprawdzania urządzeń ochronnych różnicowoprądowych, pomiaru rezystancji uziemienia i pomiaru impedancji pętli zwarciowej. 

Eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci mogą zajmować się osoby, które spełniają wymagania kwalifikacyjne [3]:

• eksploatacji, do których zalicza się stanowiska osób wykonujących prace w zakresie obsługi, konserwacji, remontów, montażu i kontrolno-pomiarowym,
• dozoru, do których zalicza się stanowiska osób kierujących czynnościami osób wykonujących prace w zakresie eksploatacji oraz stanowiska pracowników technicznych sprawujących nadzór nad eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci.

Kontrolę stanu technicznego instalacji elektrycznych i piorunochronnych (oględzin), powinny przeprowadzać osoby posiadające kwalifikacje wymagane przy wykonywaniu dozoru nad eksploatacją urządzeń [4]. Częstość sprawdzania okresowego instalacji powinna być ustalana przy uwzględnieniu rodzaju instalacji i wyposażenia, jej zastosowania i działania, częstości i jakości konserwacji oraz wpływów zewnętrznych, na które jest narażona. Obiekty budowlane, wg [4], powinny być w czasie użytkowania co najmniej raz na 5 lat poddawane przez właściciela lub zarządcę kontroli okresowej. Kontrolą tą powinny być objęte między innymi instalacje elektryczne i piorunochronne w zakresie stanu sprawności połączeń, osprzętu, zabezpieczeń i środków ochrony od porażeń, oporności izolacji przewodów oraz uziemień instalacji i aparatów. Prace związane z przeprowadzaniem prób i pomiarów w instalacjach elektrycznych o napięciu znamionowym do 1 kV (z wyłączeniem prac wykonywanych stale przez upoważnionych pracowników w ustalonych miejscach) powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby [5].

Wymagania stawiane instalacjom elektrycznym

Instalacje i urządzenia elektryczne, przy zachowaniu obowiązujących przepisów i norm, powinny zapewniać [2]:

• Dostarczanie energii elektrycznej o odpowiednich parametrach technicznych do odbiorników, stosownie do ich potrzeb użytkowych.
• Ochronę przed porażeniem prądem elektrycznym, przepięciami łączeniowymi i atmosferycznymi, powstaniem pożaru, wybuchem i innymi szkodami.
• Ochronę przed emisją drgań i hałasu powyżej dopuszczalnego poziomu oraz przed szkodliwym oddziaływaniem pola elektromagnetycznego.

W instalacjach elektrycznych należy stosować [2]:

• Złącza instalacji elektrycznej budynku, usytuowane w miejscu dostępnym dla dozoru i obsługi oraz zabezpieczone przed uszkodzeniami, wpływami atmosferycznymi, a także ingerencją osób niepowołanych, umożliwiające odłączenie instalacji od sieci zasilającej.
• W obwodach rozdzielczych i odbiorczych oddzielny przewód ochronny i neutralny.
• Urządzenia ochronne różnicowoprądowe uzupełniające podstawową ochronę przeciwporażeniową i ochronę przed powstaniem pożaru, powodujące w warunkach uszkodzenia samoczynne wyłączenie zasilania.
• Wyłączniki nadprądowe w obwodach odbiorczych.
• Zasadę selektywności (wybiórczości) zabezpieczeń.
• Przeciwpożarowe wyłączniki prądu – stosowane w strefach pożarowych o kubaturze przekraczającej 1000 m³ lub zawierających strefy zagrożone wybuchem. Powinny one zapewnić odcięcie dopływu prądu do wszystkich obwodów, z wyjątkiem obwodów zasilających instalacje i urządzenia, których funkcjonowanie jest niezbędne podczas pożaru. Należy je umieszczać w pobliżu głównego wejścia do obiektu i odpowiednio oznakować. Odcięcie dopływu prądu wyłącznikiem przeciwpożarowym nie może powodować samoczynnego załączenia drugiego źródła energii elektrycznej, w tym zespołu prądotwórczego, z wyjątkiem źródła zasilającego oświetlenie awaryjne (jeżeli występuje ono w budynku).
• Połączenia wyrównawcze główne i miejscowe, łączące przewody ochronne z częściami przewodzącymi innych instalacji i konstrukcji budynku. Połączeniami wyrównawczymi należy objąć:
  • instalację wodociągową wykonaną z przewodów metalowych,
  • metalowe elementy instalacji kanalizacyjnej,
  • instalację ogrzewczą wodną wykonaną z przewodów metalowych,
  • metalowe elementy instalacji gazowej,
  • metalowe elementy szybów i maszynowni dźwigów,
  • metalowe elementy przewodów i wkładów kominowych,
  • metalowe elementy przewodów i urządzeń do wentylacji i klimatyzacji,
  • metalowe elementy obudowy urządzeń instalacji telekomunikacyjnej.
• Zasadę prowadzenia tras przewodów elektrycznych w liniach prostych, równoległych do krawędzi ścian i stropów.
• Przewody elektryczne z żyłami wykonanymi wyłącznie z miedzi, jeżeli ich przekrój nie przekracza 10 mm².
• Urządzenia ochrony przeciwprzepięciowej.

Instalacja odbiorcza w budynku i w samodzielnym lokalu powinna być wyposażona w urządzenia do pomiaru zużycia energii elektrycznej, usytuowane w miejscu łatwo dostępnym i zabezpieczone przed uszkodzeniami i ingerencją osób niepowołanych. W budynku wielorodzinnym liczniki pomiaru zużycia energii elektrycznej należy umieszczać w zamykanych szafkach, poza lokalami mieszkalnymi.

Prowadzenie instalacji i rozmieszczenie urządzeń elektrycznych w budynku powinno zapewniać bezkolizyjność z innymi instalacjami w zakresie odległości i ich wzajemnego usytuowania. Główne ciągi instalacji elektrycznej w budynku mieszkalnym wielorodzinnym, budynku zamieszkania zbiorowego i budynku użyteczności publicznej należy prowadzić poza mieszkaniami i pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi, w wydzielonych kanałach lub szybach instalacyjnych. Przewody i kable elektryczne należy prowadzić w sposób umożliwiający ich wymianę bez potrzeby naruszania konstrukcji budynku.

Obwody odbiorcze instalacji elektrycznej w budynku wielorodzinnym należy prowadzić w obrębie każdego mieszkania lub lokalu użytkowego. W instalacji elektrycznej w mieszkaniu należy stosować wyodrębnione obwody: oświetlenia, gniazd wtyczkowych ogólnego przeznaczenia, gniazd wtyczkowych w łazience, gniazd wtyczkowych do urządzeń odbiorczych w kuchni oraz obwody do odbiorników wymagających indywidualnego zabezpieczenia. Pomieszczenia w mieszkaniu należy wyposażyć w wypusty oświetleniowe oraz w niezbędną liczbę odpowiednio rozmieszczonych gniazd wtyczkowych. Instalacja oświetleniowa w pokojach powinna umożliwiać załączanie źródeł światła za pomocą łączników wieloobwodowych [2].

W budynku wielorodzinnym oświetlenie i odbiorniki w pomieszczeniach komunikacji ogólnej oraz technicznych i gospodarczych powinny być zasilane z tablic administracyjnych. Mieszkania w budynku wielorodzinnym i odrębne mieszkania w budynku zamieszkania zbiorowego należy wyposażyć w instalację wejściowej sygnalizacji dzwonkowej, a w razie przeznaczenia ich dla osób niepełnosprawnych – również w odpowiednią sygnalizację alarmowo-przyzywową.