Seryjne partie komponentów XFEL-a opuszczają Polskę

fot. arch. XFEL

W ośrodku naukowym DESY w Hamburgu czeka już kilka modułów akceleratora lasera na swobodnych elektronach European XFEL (X-ray Free Electron Laser), największego obecnie tego typu projektu w Europie wartego ok. 1,1 miliarda euro. Polska, jako udziałowiec przedsięwzięcia, w ramach wkładu własnego, szacowanego na 28,8 mln euro, wykonała już pierwsze prace (linia kriogeniczna oraz dwa pionowe kriostaty wykonane przez Politechnikę Wrocławską i Wrocławski Park Technologiczny) pozwalające na przeprowadzenie ostatecznych testów sprawdzających poszczególne elementy urządzenia. Fizycy z Instytutu Fizyki Jądrowej PAN w Krakowie opracowali specjalistyczne procedury i oprogramowanie służące do przeprowadzania pomiarów parametrów pracy nadprzewodzących rezonatorów pola wysokiej częstotliwości oraz pierwszych kompletnych modułów akceleratora. Na bieżąco testują napływające do Hamburga podzespoły. W bieżącym kwartale NCBJ dostarczyło pierwszą partię wyprodukowanych dla XFEL urządzeń: 25 absorberów wyższych modów pola wysokiej częstotliwości, 1400 sprzęgaczy HOM oraz blisko 700 anten do diagnostyki (pick-up).

 – Wykonaliśmy kolejny etap prac, do których jako Polska zobowiązaliśmy się w ramach realizacji wkładu własnego w budowę lasera XFEL. Jeśli nie zajdą żadne niespodziewane okoliczności do końca przyszłego roku dostarczymy wszystkie zakontraktowane w NCBJ elementy niezbędne do uruchomienia pierwszej, czyli tej o energii do 14,5 GeV, części akceleratora . W tym samym czasie planowane jest stopniowe kompletowanie przez inne ekipy narodowe pierwszych trzech linii eksperymentalnych, co pozwoli na przeprowadzenie pierwszych eksperymentów w roku 2017. Dzięki naszemu zaangażowaniu Polska będzie współwłaścicielem nie tylko unikatowej infrastruktury badawczej ale również wszelkich odkryć i wyników prac naukowych. Polscy badacze uzyskają w przyszłości szanse pracy na urządzeniu do badań strukturalnych o bezprecedensowej rozdzielczości – powiedział dr inż. Jerzy Lorkiewicz z Zakładu Fizyki i Akceleracji Cząstek NCBJ.

Wart ponad miliard euro laser XFEL konstruują naukowcy z 12 państw – od 2005 roku także z Polski. W tunelach o łącznej długości 5,8 kilometra zainstalowana zostanie specjalistyczna aparatura – część akceleratorowa, umożliwiająca przyspieszanie elektronów oraz optyczna do eksperymentów naukowych. Polscy naukowcy i technicy uczestniczą m.in. w budowie podziemnego akceleratora liniowego o długości 1600 metrów, który wykorzystywać będzie zaawansowaną nadprzewodzącą technologię RF (radio frequency). Dzięki niej możliwe jest przyspieszanie dużej ilości paczek elektronowych w trakcie trwania jednego impulsu i uzyskiwanie stabilnej wiązki elektronowej o wysokiej jakości. Laser European XFEL będzie generował 27 tysięcy razy na sekundę ultrakrótkie impulsy światła laserowego, o natężeniu miliardy razy przewyższającym intensywność wiązek emitowanych przez najlepsze konwencjonalne źródła promieniowania rentgenowskiego. Lasery na swobodnych elektronach wpłyną na rozwój wielu dziedzin nauki takich jak fizyka materii skondensowanej, nauki materiałowe, chemia, biochemia, biologia i medycyna.

 – Opracowywanie i budowa elementów aparatury do najbardziej zaawansowanych urządzeń badawczych w Europie, to jedna ze specjalności naszego instytutu. Dzięki temu nie tylko wnosimy wkład do badań Europejskich, ale również podnosimy nasze kompetencje i zdobywamy unikalną wiedzę. Zaangażowanie w budowę XFEL jest dla nas szczególnie ważne, gdyż doświadczenia tu zdobyte chcemy wykorzystać do budowy podobnego urządzenia w kraju - lasera na swobodnych elektronach PolFEL. Realizacja takich inwestycji ze środków unijnych dostępnych w nowej perspektywie finansowej to warunek konieczny do odwrócenia trendu „brain-drain” w „brain-gain”, czyli zamiany pozycji Polski z miejsca wypływu siły roboczej na miejsce realizacji wiodących badań, atrakcyjne dla naukowców europejskich – podkreśla prof. dr hab. Grzegorz Wrochna, dyrektor NCBJ.

Źródło: NCBJ