|
|
 |
|
|
|
Energetyka, Automatyka przemysłowa, Elektrotechnika
|
|
|
|
|
|
|
Produkcja wyrobów elektrotechnicznych od zarania dziejów elektryczności użytkowej była zawsze obarczona szczególną odpowiedzialnością wynikającą z niebezpieczeństwa porażenia elektrycznego człowieka lub wywołania pożaru. Wszelka normalizacja miała swój początek w ustalaniu zasad budowy bezpiecznych urządzeń elektrycznych.
Dzieje normalizacji, będącej zawsze podstawą oceny jakości, łączą się z początkami mchu stowarzyszeniowego elektryków. Polscy elektrycy zrzeszali się początkowo w organizacjach ogólnotechnicznych, lecz już w 1899 r. zawiązała się w Warszawie pierwsza sekcja pod nazwą Delegacja Elektrotechniki. Parę miesięcy później owocem pracy Komisji Przepisowej stały się Przepisy bezpieczeństwa dla instalacji o prądzie silnym. Po odzyskaniu niepodległości w dniach 7-9 czerwca 1919 r. obradował I Zjazd Elektrotechników Polskich, powołujący do życia Stowarzyszenie Elektryków Polskich, prężnie działające do dziś. W 1925 r., po uprzednim powołaniu Polskiego Komitetu Elektrotechnicznego, Polska została przyjęta do IEC (International Electrotechnical Commission). W 1926 r. powstała europejska organizacja CEE (International Commission on Rules for the Approval of Electrical Eąuipment), międzynarodowa instytucja ds. atestowania sprzętu elektrotechnicznego. Ważną sprawą było również ujednolicenie słownictwa elektrycznego dla całej Polski powstałej z trzech zaborów. Wiele norm zostało wówczas przetłumaczonych i zaadaptowanych - szczególnie niemieckich VDE Vorschriften - do polskich warunków. W roku 1933 powstało Biuro Znaku Przepisowego SEP, którego zadaniem było potwierdzanie zgodności wyrobów elektrycznych z wymaganiami Polskich Norm Elektrotechnicznych, opracowywanych i wydawanych w tamtym okresie wyłącznie przez SEP. Prawo do oznaczania wyrobów Znakiem Przepisowym następowało w postaci cechy literowej SEP w kole lub lnianej nitki barwy żółtej stosowanej do oznaczania przewodów i kabli.
W 1938 r. przeprowadzono łącznie 44 inspekcje w fabrykach i zbadano 586 wyrobów. O prestiżu znaku SEP świadczy fakt, że wiele elektrowni (m.in. Gdańska) wprowadziło na swoim terenie obowiązek stosowania przewodów z nitką SEP. Również w roku 1938 ukazał się nakładem SEP zbiór Polskich Norm Elektrycznych. W okresie międzywojennym dyskutowano w SEP nie tylko nad pracą instytucji do oceny jakości wyrobów, ale zastanawiano się również nad utworzeniem agendy Dozór Techniczny, która miałaby dokonywać kontroli prawidłowości instalacji elektrycznych. Spełnieniem tych dawnych sugestii jest zawiązanie w 2012 r. przez SEP, PIGE i Instytut Elektrotechniki - Fundacji Narodowego Ośrodka Bezpieczeństwa Elektrycznego NOBE. Nawet w czasie okupacji - w konspiracji polscy inżynierowie nowelizowali niektóre z norm elektrycznych i zmiany te zostały wprowadzone w życie zaraz po wojnie.
Już w kwietniu 1945 r., Rada Ministrów powołała do życia urząd o nazwie Polski Komitet Normalizacyjny (PKN) i w porozumieniu z SEP, już w 1946 r. reaktywowano Centralną Komisję Normalizacji Elektrycznej. Prowadzono bardzo owocne prace w 34 komisjach problemowych, jednakże tendencje centralizmu państwowego doprowadziły w roku 1950 do zmonopolizowania prac normalizacyjnych przez PKN. PKN wszedł wtedy w miejsce SEP do IEC i CEE oraz do Stałej Komisji Normalizacyjnej z siedzibą w Moskwie. Z wielkim trudem próbowano godzić postanowienia organizacji światowych jak ISA, IEC z ustaleniami płynącymi z Moskwy. We wrześniu 1956 r., podczas IX Walnego Zjazdu Delegatów SEP, reaktywowano Biuro Znaku Przepisowego, jako agendę gospodarczą SEP o charakterze naukowo-technicznym, pracuj ącą wg zasad pełnego rozrachunku gospodarczego, jednak bez osobowości prawnej. Zanim jeszcze zostało ono zorganizowane, minister przemysłu maszynowego wydał zarządzenie w sprawie obowiązku uzyskiwania Znaku Przepisowego SEP dla 37 wyrobów (głównie przewodów, sprzętu elektroinstalacyjnego, sprzętu grzejnego użytku domowego, silników elektrycznych do użytku domowego i innych).
W 1962 r. SEP uzyskał uprawnienia do przyznawania producentom prawa do oznaczania ich produktów znakami jakości w określonych grupach wyrobów elektrycznych. Jednocześnie przestał istnieć przedwojenny Znak Przepisowy SEP. Wprowadzone zostały oznaczenia: KWE, 1 i Q, a dotychczasowa nazwa Biura została zmieniona na Biuro Badawcze ds. Jakości (BBJ).
Rys. 1. Znaki KWE, 1 oraz Q
W odpowiedzi na potrzeby rozwijającego się przemysłu powstają następne laboratoria. Znak KWE oznaczał spełnienie norm polskich przez produkt. Znak 1 potwierdzał ponadstandardowe wymagania, a znak Q - zaświadczał o światowym poziomie produktu. Podobne uprawnienia w tamtych latach miały: Centralne Laboratorium Akumulatorów i Ogniw, Centralny Urząd Jakości i Miar, Instytut Elektrotechniki oraz większe laboratoria przy ośrodkach badawczo-rozwojowych. Znak KWE w latach 80. został zmieniony na obowiązkowy znak B.
Rys. 2. Znak B
W 1978 r. Laboratorium BBJ zostało uznane jako międzynarodowa stacj a badawcza w ramach europej skiego programu oceny zgodności wyrobów elektrycznych CEE (International Commission on Rules for the Approval of Electric Eąuipment), przekształconego w 1985 r. w ogólnoświatowy program IECEE. W latach 80., w ramach utworzonego przedstawicielstwa inspekcyjnego Underwriters Laboratories Inc. (największa amerykańska organizacja certyfikująca), pracownicy BBJ przeprowadzali kontrole fabryczne, wytwarzanych w Polsce wyrobów elektrycznych, przeznaczonych na rynek amerykański.
W drugiej połowie lat 90. XX w. BBJ zawarł liczne porozumienia dwustronne o wzajemnym uznawaniu wyników badań i certyfikacji, w tym m.in. z SEMKO (Szwecja) w 1997 r., EZU (Republika Czeska) w 1997 r, MEEI (Węgry) w 1997 r, SIQ (Słowenia) w 1997 r, NEM- KO (Norwegia) w 1998 r., VDE (Niemcy) w 1999 r., TUY (Niemcy) w 1999 r., IMQ (Włochy) w 2000 r. i LCIE (Francja) w 2000 r.
W 2000 r. BBJ zostało członkiem porozumienia CCA (CENE- LEC Certification Agreement), jak również zostało zaakceptowane jako NCB (National Certification Body) w międzynarodowym porozumieniu IECEE (schemat CB). Po wstąpieniu Polski do UE 1 maja 2004 r. wyroby przemysłowe (w tym elektryczne), mogły już podlegać swobodnemu przepływowi na wspólnym rynku europejskim, pod warunkiem że miały naniesiony przez producenta unijny znak CE (Conformite Europeenne). Bez oznakowania CE, wyroby polskich producentów nie mogą być sprzedawane na unijnych rynkach, jak również na rynku krajowym. Oznakowanie CE nadawane jest samodzielnie, lecz wg różnych modułów postępowania i opis tego wykracza poza ramy tego artykułu. Również należy wspomnieć, że w kolejnych latach rośnie znaczenie oraz zakres sfer, jakie potwierdza nadanie znaku CE. Nie jest to tylko bezpieczeństwo użytkownika produktu, ale również aspekty kompatybilności elektromagnetycznej, energooszczędności, pełnego cyklu życia produktu oraz etykietowania energetycznego. Dotychczas obligatoryjny znak B od 1 stycznia 2003 r. stał się znakiem dobrowolnym.
Rys. 3. Znormalizowany znak CE
Powstały różne inicjatywy podtrzymujące tradycje krajowego znaku B, uznające utrwalone skojarzenia dobrej jakości gwarantowanej przez niezależną stronę trzecią.
Powstało Stowarzyszenie Polski Znak Bezpieczeństwa, zrzeszające kilkanaście jednostek badawczych i działające wg zasady, że ocena zgodności wyrobów jest prowadzona wg modelu, którego podstawowymi elementami są: badania wyrobu, ocena systemu zarządzania dostawcy, nadzór w okresie ważności certyfikatu, obejmujący okresowe kontrole systemu jakości dostawcy oraz badania wyrobów pobranych u dostawcy lub w handlu.
Podstawą certyfikacji są wymagania bezpieczeństwa określone w normach krajowych i międzynarodowych oraz w kryteriach technicznych.
Badania, których wyniki wykorzystywane są w procesie certyfikacji, wykonują laboratoria badawcze, uznane przez jednostki za kompetentne oraz niezależne od dostawcy i odbiorcy. Jednostki certyfikujące sprawują nadzór nad wydanymi przez siebie certyfikatami poprzez:
Certyfikaty wydawane są na okres pięciu lat wraz z licencją na stosowanie znaku.
Rys. 4. Polski znak B (liczba identyfikuje laboratorium)
Biuro Badań Jakości SEP wprowadziło w roku 2006 program certyfikacji na własny Znak Bezpieczeństwa B-BBJ, stosując podobne zasady j ego uzyskiwania.
Rys. 5. Zastrzeżony znak bezpieczeństwa BBJ-SEP
Polskie Centrum Badań i Certyfikacji prowadzi certyfikację, operując własnym zastrzeżonym znakiem B oraz znakiem ekologicznym EKO, znakiem najwyższej jakości Q. Tradycja wydawania certyfikatu jakości Q sięga lat 60. i wciąż ma uznanie w oczach odbiorców. Znak jakości Q oznacza, że wyrób spełnia nie tylko wymagania podstawowe, ale też ponadstandardowe (jakość, walory użytkowe, ergonomiczne, zdrowotne, w tym także niższa niż przeciętna materiało- i energochłonność) i jego jakość jest porównywalna z jakością identycznych produktów renomowanych firm światowych.
Rys. 6. Zastrzeżone znaki PCBC
W 2004 r. BBJ podpisało umowę HAR (Agreement on the use of a Commonly Agreed Marking for Cables and Cords complying with Harmonised Specifications) i tym samym zostało sygnatariuszem Europejskiego Porozumienia HAR Group. Od tej pory BBJ uzyskało uprawnienia wydawania licencji i na wspólny europej ski znak HAR dla kabli i przewodów elektrycznych.
Rys. 7. Znak BBJ-SEP HAR
W 2010 r. BBJ zgłosiło akces do kolejnego europejskiego porozumienia, umożliwiajęcego jego sygnatariuszom wydawanie licencji na oznaczanie certyfikowanych przez nich wyrobów znakiem ENEC. ENEC to najbardziej prestiżowy ogólnoeuropejski znak certyfikacyjny, potwierdzający zgodność wyrobu z odpowiednimi europejskimi normami EN, dotyczącymi bezpieczeństwa sprzętu elektrycznego, w tym sprzętu oświetleniowego i wyrobów AGD. Sygnatariuszem jest również PREDOM.
Rys. 8. Znak europejski ENEC (liczba identyfikuje laboratorium)
Biuro Certyfikacji ITE Oddział PREDOM ma akredytację PCA nr AC044 i prowadzi certyfikację wyrobów wg IECEE for Mutual Recognition of Test Certificates for Electrical Eąuipment (CB Sche- me) oraz w schemacie IECEE dla wzajemnego uznawania certyfikatów z badań dla sprzętu elektrycznego (Schemat CB).
Rys. 9. Znaki akredytacyjne ITE PREDOM
Podstawą certyfikacji są normy IEC. Wynikiem certyfikacji jest wydawanie uznanego na całym świecie certyfikatu CB. PREDOM certyfikuje również zgodnie z zasadami i przepisami określonymi w procedurach i dokumentach operacyjnych CCA GROUP (CENELEC Certification Agreement). Tu podstawą certyfikacji są normy EN, a wynikiem certyfikacji jest wydawanie uznanego w całej Europie dokumentu Notifi- cation of Test Result (NTR), uznawanego przez europejskie jednostki certyfikujące przy wydawaniu swoich narodowych certyfikatów.
Instytut Elektrotechniki (IE1) oraz Instytut Energetyki (IEn) mają również swoje wydzielone komórki certyfikacyjne odpowiednio o nazwach: Zespół Certyfikacji Wyrobów Elektrycznych przy IE1 (akredytacja PCA nr AC 168) oraz Zespół ds. Certyfikacji przy IEn (akredytacja PCA nr AC 117). Równolegle powstały inne inicjatywy dotyczące promowania swojego produktu poprzez dobrowolne poddanie go certyfikacji i uzyskanie znaku dającego przewagę konkurencyjną. Polski Komitet Normalizacji wprowadził niedawno (2010 r.) Znak Zgodności z Polską Normą (Polskimi Normami).
Producent, importer, dystrybutor może wystąpić do PKN o przeprowadzenie certyfikacji przedmiotu, dla którego zostały określone wymagania w jednej lub więcej Polskich Normach. Oznaczenie wyrobu znakiem PN wskazuje, że produkt został wytworzony zgodnie z normami z zakresu systemu zarządzania jakością (ISO serii 9000) i zarządzania środowiskowego (ISO serii 14000). Proces wytwarzania wyrobu podlega więc nadzorowi, jest stabilny, natomiast materiały zastosowane w jego produkcji są przyjazne dla człowieka i środowiska.
Rys. 10. Znak zgodności z normami PKN
Na terenie Polski działają przedstawiciele znanych europejskich organizacji badających jakość, jak: Instytut Badań i Certyfikacji VDE Polska, DEKRA (Kema - Keur), Keymark (dobrowolny znak potwierdzający zgodność z zharmonizowanymi normami europejskimi, wprowadzony przez CENELEC), European Committee for Standar- dization, European Committee for Electrotechnical Standardization.
 | ||
| Rys. 11. Znak VDE i GS | Rys. 12. Znak KEMA EUR | Rys. 13. Znak Keymark |
Wolność gospodarcza oraz możliwość otrzymania akredytacji przez dowolny podmiot spełniający określone wymagania zaowocował powstaniem nowych jednostek i rejestrowaniem istniejących laboratoriów.
Wykaz laboratoriów badawczych (w zakresie: wyroby i wyposażenie elektryczne, telekomunikacyjne i elektroniczne, akredytowanych na podstawie normy PN-EN ISO/IEC 17025):
Urząd Dozoru Technicznego (Centralne Laboratorium Dozoru Technicznego), Instytut Technologii Elektronowej (Oddział PREDOM Laboratorium Badawcze), Główny Instytut Górnictwa (Zespół Laboratoriów Badawczych i Wzorcujących GIG), Instytut Elektrotechniki Oddział w Gdańsku (Laboratorium Badawcze), ELTEST M. Jewtuch Spółka Jawna (Laboratorium Badawcze), Instytut Elektrotechniki (Laboratorium Badawcze i Wzorcujące), Instytut Techniki Budowlanej (Zespół Laboratoriów Badawczych), Zakłady Badań i Atestacji „Zetom” im. Profesora Fryderyka Stau- ba w Katowicach (Laboratorium Badawcze i Wzorcujące - Zespół ds. Badań), Polskie Centrum Badań i Certyfikacji (Laboratorium Elektrotechniczne), Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy, Instytut Nafty i Gazu, Instytut Spawalnictwa (Laboratorium Badawcze Spawalnictwa), Stowarzyszenie Elektryków Polskich Biuro Badawcze ds. Jakości (Laboratorium Badawcze), Instytut Tele- i Radiotechniczny (Laboratorium Badania Jakości i Wzorcowania Wyrobów Elektronicznych), Instytut Logistyki i Magazynowania (Laboratorium Urządzeń Elektronicznych), Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej im. J. Tuliszkowskiego - Państwowy Instytut Badawczy (Zespół Laboratoriów Technicznego Wyposażenia Straży Pożarnej i Technicznych Zabezpieczeń Przeciwpożarowych BS), Instytut Elektrotechniki (Oddział Technologii i Materiałoznawstwa Elektrotechnicznego, Laboratorium Badawcze), Instytut Elektrotechniki (Laboratorium Badawcze Aparatury Rozdzielczej), Przemysłowy Instytut Motoryzacji (Laboratoria Badawcze), Wojskowa Akademia Techniczna im. Jarosława Dąbrowskiego (Laboratorium Badawcze), Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach (Laboratorium Badawcze ITP), Politechnika Świętokrzyska (Laboratorium Elektrotechniki Pojazdowej), Instytut Łączności - Państwowy Instytut Badawczy (Laboratorium Badań Urządzeń Telekomunikacyjnych - LBUT), Instytut Metali Nieżelaznych (Centralne Laboratorium Akumulatorów i Ogniw), Instytut Badań i Rozwoju Motoryzacji BOSMAL (Laboratorium Badawcze), Instytut Lotnictwa (Laboratorium Badań Środowiskowych), Wojskowy Instytut Łączności im. prof. Janusza Groszkowskiego (Laboratorium WIŁ), Wojskowy Instytut Techniki Inżynieryjnej im. prof. Józefa Kosa- ckiego (Laboratorium Badawcze nr 2), Politechnika Wrocławska (Laboratorium Kompatybilności Elektromagnetycznej), Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia (Laboratorium Instytutu - Zespół Laboratoriów Badawczych), Przemysłowy Instytut Maszyn Rolniczych (Laboratorium Badawcze Maszyn Rolniczych), Instytut Zaawansowanych Technologii Wytwarzania (Laboratorium), Urząd Komunikacji Elektronicznej (Wydział Centralne Laboratorium Badań Technicznych), Instytut Technik Innowacyjnych EMAG (Zespół Laboratoriów Badawczych), Zakład Pomiarowo-Badawczy Energetyki ENERGOPOMIAR-ELEKTRYKA (Laboratorium Badawcze), Instytut Energetyki Instytut Badawczy (Laboratorium Wysokich Napięć), Ośrodek Badań i Analiz PP Marek Zając i Artur Zając (Laboratorium), Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Centrum Techniki Morskiej (Laboratorium Kompatybilności Elektromagnetycznej), Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Centrum Techniki Morskiej (Laboratorium Wibroakustyki, Odporności Udarowej i Pól Magnetycznych), Instytut Kolejnictwa (Laboratorium Automatyki i Telekomunikacji), Instytut Energetyki Instytut Badawczy (Laboratorium Wielkoprądowe), Instytut Energetyki Instytut Badawczy (Laboratorium Urządzeń Rozdzielczych), Przedsiębiorstwo Transportowo-Handlowo-Usługowe „Bielaszka” (Centralne Laboratorium ds. Badań Środowiska Pracy Stanisław Bielaszka), Instytut Techniki i Aparatury Medycznej ITAM (Laboratorium Badawcze LAB-ITAM), Centrum Badań i Dozoru Górnictwa Podziemnego (Ośrodek Badań Środowiska i Zagrożeń Naturalnych), Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Bydgoszczy (Dział Laboratoryjny), Instytut Metali Nieżelaznych (Laboratorium Zaawansowanych Materiałów Magnetycznych), Instytut Transportu Samochodowego (Zakład Homologacji i Badań Pojazdów), Movares Polska (Laboratorium Badawcze Urządzeń i Systemów Sterowania Transportu Szynowego), Politechnika Wrocławska, Instytut Maszyn, Napędów i Pomiarów Elektrycznych (Laboratorium Kompatybilności Elektromagnetycznej w Elektroenergetyce - LKEE), Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Kielcach (Dział Laboratoryjny), Instytut Techniki Górniczej KOMAG (Laboratorium Badań Stosowanych), Instytut Łączności - Państwowy Instytut Badawczy Zakład Kompatybilności Elektromagnetycznej (Laboratorium Badań EMC), Wojskowa Akademia Techniczna im. Jarosława Dąbrowskiego (Laboratorium Kompatybilności Elektromagnetycznej Wydziału Elektroniki WAT), KGHM CUPRUM - Centrum Badawczo-Rozwojowe (Laboratorium Pomiarów Elektrycznych), Przedsiębiorstwo Badań i Ekspertyz Środowiska „SEPO” (Dział Pomiarowo-Analityczny), Politechnika Wrocławska (Instytut Telekomunikacji, Teleinformatyki i Akustyki, Laboratorium Badawcze Akustyki), TUV Rheinland Polska (Laboratorium Badawcze TUV Rheinland Polska), Instytut Techniki Górniczej KOMAG (Laboratorium Inżynierii Materiałowej i Środowiska), RADMOR (Laboratorium Badawcze), KABELKOM Joint Venture (Laboratorium Badawcze KABELKOM), Akustix (Laboratorium Badawcze), BUMAR ELEKTRONIKA (Dział Laboratoriów Pomiarów i Badań II), Operator Gazociągów Przesyłowych Gaz-System Oddział w Tarnowie (Laboratorium Pomiarów Jakości Gazu), Ośrodek Badań Atestacji i Certyfikacji OB AC (Laboratorium LABOREX), Wyższa Szkoła Informatyki i Umiejętności (Laboratorium Badawcze), Instytut Automatyki Systemów Energetycznych (Laboratorium Badawcze i Wzorcujące).
Niektóre grupy branżowe odbiorców (przemysł okrętowy, przemysł lotniczy cywilny i wojskowy, przemysł samochodowy, przemysł budowy taboru szynowego, przemysł jądrowy) wymagają od dostawców specyficznych badań i znakowania znakami potwierdzaj ącymi j akość produktów elektrycznych. W Polsce nadzór rynku jest w rękach Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, działającego w terenie poprzez Państwową Inspekcję Handlową. Inspektorzy PIH realizując planowe i interwencyjne kontrole powinni stwierdzać, czy produkty oznakowane znakiem CE, rzeczywiście spełniają wymogi norm, na które powołują się producenci wystawiając Deklarację Zgodności WE.
Polska Izba Gospodarzca Elektrotechniki podejmuje próby ochrony rynku polskiego przed nieuczciwymi producentami i rozpoczęła współpracę z UOKiK Tak więc, w dzisiejszych czasach dbanie o stan jakości produktów jest bardzo skomplikowanym procesem. Olbrzymie współzawodnictwo na rynku globalnym, a szczególnie europejskim, powoduje konkurencyjność zarówno ceny produktu, jak również różnorodność certyfikatów wysokiej jakości i zgodności z normami.
LITERATURA:
| REKLAMA |
|
|
| REKLAMA |
|
|
