Zasady uznawania uprawnień i kwalifikacji zawodowych w krajach UE

Uznawanie dyplomów do celów akademickich

W celu podejmowania i kontynuowania studiów, uznanie dyplomu leży w kompetencjach poszczególnych państw członkowskich i nie jest regulowane na szczeblu wspólnotowym. Po integracji Polski z Unią Europejską, uznanie wykształcenia zdobytego w krajach UE dla celów akademickich nie wymaga poddawania się przez zainteresowanych procedurze nostryfikacyjnej.

W regulacjach nie ma zapisu o uznawalności stopnia naukowego doktora habilitowanego, ponieważ w większości państw UE on nie występuje. Uznanie dyplomów uzyskanych w innych państwach w celu kontynuacji nauki następuje na podstawie Konwencji Lizbońskiej, albo, jeżeli państwo nie jest stroną konwencji, na podstawie wcześniejszych umów i porozumień. Informacje o krajach, z którymi Polska podpisała umowy o uznawaniu wykształcenia dostępne są na stronie Biura Uznawalności Wykształcenia i Wymiany Międzynarodowej BUWiWM; ul. Smolna 13, 00-375 Warszawa, tel. 022 826-74-34 (e-mail biuro@buwiwm.edu.pl). Biuro udziela odpowiedzi tylko, gdy podane jest nazwisko, imię adres i przedmiot pytania.

Uznawanie dyplomów i kwalifikacji dla celów zawodowych

Uznawanie kwalifikacji zawodowych oznacza akceptowanie kwalifikacji i tytułów zawodowych (dyplomy szkół wyższych, praktyki, doświadczenie zawodowe, egzaminy państwowe i/lub zawodowe, sytuacja finansowa, zaświadczenie o nie pozostawaniu w stanie upadłości oraz niekaralność), w przeciwieństwie do uznawania dla celów akademickich, które zasadniczo potrzebne jest do kontynuacji studiów.

Uznawanie kwalifikacji zawodowych jest konieczne tylko wtedy, gdy podjęcie pracy w danym zawodzie jest regulowane przepisami wewnętrznymi w przyjmującym państwie członkowskim. Uznanie kwalifikacji zawodowych zdobytych w jednym państwie UE do wykonywania określonej działalności zawodowej w innym państwie powinno następować:
• w celu podjęcia pracy w zawodzie nieregulowanym - automatycznie
• w celu podjęcia pracy w zawodzie regulowanym – na podstawie tzw. dyrektyw ogólnych (89/48/EWG, 92/51/EWG, 99/42/WE) lub dyrektyw sektorowych (np. w przypadku zawodu lekarza, architekta itp.).

Jeżeli zawód lub działalność jest regulowana w jednym z państw członkowskich, to zawód ten może być wykonywany wyłącznie przez osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje we własnym kraju. W Polsce zasady uznawania kwalifikacji nabytych w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej określa obecnie Ustawa z dnia 18 marca 2008 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej (Dz. U. Nr 63, poz. 394).

W świetle art. lc) Dyrektywy 92/51 /EWG dokument wydany bez konieczności przedstawienia dowodu wykształcenia, określany jest jako tzw. poświadczenie kompetencji. W przypadku, gdy w państwie przyjmującym, do wykonywania danego zawodu wymaga się kwalifikacji na poziomie świadectwa bez uzależnienia od posiadanego wykształcenia, a wnioskodawca przedstawi poświadczenie kompetencji, może nastąpić uznanie kwalifikacji na podstawie dokumentu wydanego przez władze krajowe ustawowo do tego powołane bez konieczności przedstawienia dowodu wcześniejszego kształcenia. Dotyczy to (nielicznych) sytuacji, gdy do wykonywania danego zawodu wnioskodawca jest zobowiązany zdać np. skomplikowany egzamin, do którego przygotowywał się samodzielnie lub w trakcie odpowiedniego kursu.

Wzajemne uznawanie oparte na prawie wspólnotowym następuje automatycznie dla pracy zawodowej rzemieślników, kupców i rolników, którzy nabyli wymagane doświadczenie zawodowe w swoim ojczystym państwie członkowskim. Dla lekarzy, dentystów, pielęgniarek i pielęgniarzy, położnych, weterynarzy, aptekarzy i architektów, objętych szczególnymi (sektorowymi) dyrektywami, wzajemne uznawanie odbywa się automatycznie, gdy minimalne wymagania w zakresie kształcenia zostały skoordynowane przez państwa członkowskie. Poświadczenie kompetencji jest zwykle wystarczające do uznania kwalifikacji, np. w dziedzinie doradztwa, usług maklerskich itp.

Zasada wzajemności

Obywatele wszystkich państw członkowskich mają mieć równe możliwości w podjęciu zatrudnienia, a o przyjęciu do pracy powinny decydować jedynie przesłanki obiektywne. Z drugiej strony państwo członkowskie musi mieć zagwarantowaną możliwość formalnego sprawdzenia czy dana osoba poszukująca pracy może to w odpowiedni sposób potwierdzić. W razie wystąpienia różnic w programie kształcenia i szkolenia państwo przyjmujące może uzależnić wydanie decyzji o potwierdzeniu kwalifikacji od tego, czy kandydat spełnia odpowiednie wymagania. Dotyczy to głównie zawodów określonych w danym państwie jako zawody regulowane. Dlatego też pracownik może zostać zobligowany do przedstawienia dodatkowych dokumentów potwierdzających doświadczenie zawodowe albo poddania się kresowi próbnemu, zwanego też stażem adaptacyjnym, lub odpowiednim testom.

Staż adaptacyjny oznacza okres przysposobienia do samodzielnego wykonywania zawodu regulowanego, odbywanego w ramach stosunku pracy lub na podstawie umowy cywilnoprawnej, pod nadzorem wykwalifikowanego przedstawiciela zawodu regulowanego.

Test umiejętności oznacza czynności mające na celu sprawdzenie, z uwzględnieniem wymagań zawodu regulowanego, zakresu i poziomu wiedzy zawodowej wnioskodawcy, niezbędnej do wykonywania tego zawodu.

Poddanie się okresowi próbnemu lub testom jest wymagane wówczas, gdy system kształcenia zawodowego w danym kraju różni się w sposób zasadniczy. Przesłanką do konieczności odbycia okresu próbnego może być fakt, że zakres obowiązków w państwie, w którym chce się podjąć zatrudnienie jest szerszy niż ten, który obowiązywał w kraju zdobycia kwalifikacji zawodowych. Okres próbny nie może dłużej niż trzy lata.

Jako zasadę przyjmuje się, że zainteresowany sam może wybrać metodę dla potwierdzenia swoich umiejętności. Jednak państwo przyjmujące może narzucić metodę, gdy wymagana jest dokładna znajomość prawa krajowego podczas wykonywania zawodu związanego z pomocą i doradztwem w zakresie tego prawa. Poza szczególnymi zawodami, jak np. lekarz, architekt itp., w większości krajów UE o uznaniu kwalifikacji kandydata do wykonywania danego zawodu w zasadzie decyduje pracodawca.

Regulacje polskie

Postanowienia dyrektyw dotyczących wzajemnego uznawania kwalifikacji zawodowych zostały przeniesione na grunt polskiego prawa w dwóch ustawach:
1) w ustawie z dnia 26 kwietnia 2001 roku o zasadach uznawania nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej kwalifikacji do wykonywania zawodów regulowanych (Dz.U. z 2001 r., Nr 87, poz. 954 z późn. zm.), która wdraża przepisy dyrektywy 89/48/EWG oraz dyrektywy 92/51/EWG;
2) w ustawie z dnia 10 maja 2002 roku o zasadach uznawania nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej kwalifikacji do podejmowania lub wykonywania niektórych działalności (Dz.U. z 2002 r., Nr 71, poz. 655 z późn. zm.), która wdraża przepisy dyrektywy 1999/42/WE uzupełniającej system ogólny uznawania kwalifikacji. Dnia 12.09.2003 uchwalono Ustawę o zmianie ustawy o zasadach uznawania.... (Dz.U. Nr 190 z 2003 r., poz. 1864).

Ustawy te weszły w życie z dniem przystąpienia Polski do UE i dotyczą cudzoziemców – obywateli UE, którzy chcą wykonywać zawód regulowany w Polsce. Ustawy te nie mają zastosowania do obywateli polskich.

Ustawy przewidują powołanie urzędu do spraw uznawalności kwalifikacji. Zadania w tym zakresie wykonuje Biuro Uznawalności Wykształcenia i Wymiany Międzynarodowej BUWIWM. Opłata z tytułu rozpatrzenia wniosku o uznanie kwalifikacji wynosi 500 zł. Ustawowe regulacje dotyczą następujących dokumentów:
• zagraniczne świadectwa
• zagraniczne matury
• zagraniczne dyplomy ukończenia studiów wyższych
• nostryfikacja zagranicznych dyplomów ukończenia studiów wyższych2)
• zagraniczne dyplomy o nadaniu stopni naukowych
• nostryfikacja stopni naukowych uzyskanych za granicą
• studia podyplomowe, studia MBA
• potwierdzanie równoważności dyplomów objętych umowami
• potwierdzenie okresu studiów odbytych za granicą na potrzeby ZUS
• polskie odpowiedniki dyplomów Master i Bachelor.

System ECTS

Gwarantowanie równego traktowania studiów w różnych krajach ma zapewniać, wprowadzony przez Komisję Europejską, system punktowy ECTS (European Credit Transfer System), który pozwala na mobilne studiowanie i zachowanie ciągłości nauczania. Zgodnie z systemem ECTS, rok nauczania pozwala na zdobycie około 60 punktów, które są odpowiednio przeliczane i ulegają sumowaniu. System punktowy oceny zajęć wprowadzony jest w szeregu uczelniach w Polsce, co daje studentom możliwość kontynuowania nauki zagranicą i jest m.in. warunkiem wymiany studentów w ramach programu ERASMUS-SOCRATES (w programie uczestniczy ponad 2000 uczelni).

Dla ułatwienia międzynarodowego uznawania wykształcenia akademickiego zachęca się szkoły wyższe do stosowania tzw. suplementu do dyplomu, przyjętego przez UNESCO i Radę Europy. Dokument ten, zawierający szczegółowy opis kwalifikacji zdobytych przez absolwenta studiów, ma stanowić narzędzie wspierające swobodny przepływ kadr na rynku międzynarodowym.

Obecnie za granicą studiuje około 6 tys. polskich studentów, co nie jest dużo w porównaniu z liczbą ponad 30 tys. Francuzów podejmujących studia poza terytorium swojego kraju. Elementem decydującym u nas pozostaje wciąż bariera językowa nie tylko samych studentów, lecz także administracji uniwersyteckiej.

FEANI i tytuł EUR ING

FEANI jest to Europejska Federacja Narodowych Stowarzyszeń Inżynierów, zrzeszająca stowarzyszenia 31 krajów europejskich. FEANI reprezentuje interesy zawodowe inżynierów w Europie.

FEANI zarządza tytułem EUR ING (Inżynier Europejski), który powinien stanowić gwarancję kompetencji i umiejętności inżynierskich. i ułatwiać przemieszczanie się inżynierów w obrębie i na zewnątrz obszarów reprezentowanych przez kraje członkowskie FEANI oraz tworzyć ramy wzajemnego uznawania kwalifikacji. Wszyscy inżynierowie, którzy uzyskali tytuł EUR ING, znajdują się w tzw. Rejestrze FEANI.

O tytuł EUR ING mogą się ubiegać wyłącznie inżynierowie czynni zawodowo, zrzeszeni w narodowych organizacjach członkowskich FEANI, którzy:
• ukończyli uczelnię techniczną i kierunek studiów dziennych, znajdujących się w rejestrze FEANI (studia wieczorowe i zaoczne nie są zaliczane),
• mają odpowiednie, udokumentowane doświadczenie inżynierskie oraz odpowiedni dorobek w zawodzie inżyniera (praca dydaktyczna na uczelni nie jest tu zaliczana),
• wykazują się czynną znajomością przynajmniej jednego z języków FEANI: (angielskiego, francuskiego lub niemieckiego),
• zobowiązują się do przestrzegania Kodeksu Etycznego FEANI.

Do uzyskania tytułu EUR ING konieczne jest spełnienie następujących wymagań:
• minimalnie 3-letnie, akredytowane w FEANI studia inżynierskie na uniwersytecie (U) lub na akredytowanych, uznanych przez FEANI (patrz Indeks FEANI) instytucjach kształcących na poziomie uniwersyteckim,
• minimalnie 2-letnie doświadczenie zawodowe (E).

W przypadku, gdy czas trwania studiów i praktyki jest łącznie krótszy niż 7 lat, należy wyrównanie do 7 lat dopełnić studiami (U), doświadczeniem zawodowym (E) lub praktyką (T) monitorowanymi przez zatwierdzoną instytucję
inżynierską.

Do uzyskania tytułu EUR ING nie ma określonego limitu wieku, natomiast może go otrzymać wyłącznie osoba czynna zawodowo.

Wnioski o tytuł EUR ING inżynierowie składają w Komitecie Narodowym FEANI w swoim kraju. Po sprawdzeniu i zaopiniowaniu przez specjalny zespół, łącznie z jego rekomendacjami, wnioski są przesyłane do Europejskiego Komitetu FEANI, który podejmuje ostateczną decyzję o przyznaniu tytułu EUR ING. Inżynier, któremu FEANI przyznała tytuł Inżyniera Europejskiego, otrzymuje:
• dyplom i certyfikat EUR ING podpisane przez władze FEANI,
• zostaje wprowadzony do centralnego Rejestru Inżynierów Europejskich.

Dokładne informacje dotyczące procedury związanej z ubieganiem się o tytuł Inżyniera Europejskiego można uzyskać w Dziale Współpracy z Zagranicą i Doskonalenia Zawodowego FSNT NOT w Warszawie, ul. Czackiego 3/5 (notdz@not.org.pl).

Osoby posiadające tytuł EUR ING mogą być zwolnione z wymagania odbycia stażu adaptacyjnego lub testu umiejętności.