Zagrożenie porażenia ludzi od uderzenia pioruna

Patologia porażenia ludzi piorunem

W czasie bezpośredniego wyładowania prądu piorunowego przez ciało człowieka może wystąpić zgon wskutek wystąpienia fibrylacji komór serca lub zahamowania czynności układu oddechowego. Często występują również oparzenia. Przejściowy paraliż kończyn, zwłaszcza dolnych, przez które przepłynął prąd rażeniowy pioruna, spotyka się u ok. 2/3 porażonych. Towarzyszy mu często wiotkość mięśni i zanik czucia. Te objawy zanikają zwykle w ciągu kilku godzin. Uszkodzenia neurologiczne nerwów obwodowych zdarzają się rzadko. Większość porażeń śmiertelnych jest powodowana uszkodzeniami śródczaszkowymi, którym towarzyszy obrzęk mózgu.

Cechą charakterystyczną wyładowania piorunowego jest to, że pozostawia ono na skórze ciała ślady w kształcie piorunu. Ślady te powstają w wyniku rozszerzenia się naczyń skórnych wzdłuż przejścia piorunu po powierzchni skóry. Większość osób rażonych piorunem ma powierzchowne oparzenia na tułowiu, nogach, głowie i rękach.

U porażonych piorunem obserwuje się uszkodzenie słuchu, spowodowane oparzeniem zewnętrznych przewodów słuchowych czy pęknięciem błony bębenkowej. Często u porażonych zdarza się też początkowa głuchota, połączona z dzwonieniem w uszach. Spotyka się zachwianie równowagi oraz zawroty głowy. Najczęściej osoba rażona piorunem upada na ziemię i trwa nieruchomo. Taka śpiączka może trwać kilka dni, mimo intensywnych zabiegów reanimacyjnych. Jeśli nie kończy się zgonem, to z reguły pozostają zmiany neurologiczne związane z ośrodkowym układem nerwowym.

Bardzo często u porażonych piorunami następuje utrata świadomości. Może ona być krótka i zakończyć się samoczynnym powrotem do przytomności. Osoba porażona traci przytomność, a po powrocie do przytomności nic nie pamięta i nie wie, co się stało. Oprócz utraty przytomności u osób porażonych piorunem często występuje utrata pamięci. Porażeni nie pamiętają często okoliczności porażenia, a czasem i zdarzenia poprzedzającego porażenie. Spotyka się też napady histerii, strachu, apatii, depresji, bóle głowy.

Nie rozpoznane porażenie elektryczne spowodowane piorunem może mieć dla poszkodowanego poważne konsekwencje. Często brak jest świadków, którzy mogliby donieść o burzy. Nie należy zbytnio opierać się na informacji samego poszkodowanego. Trzeba poszukiwać objawów wskazujących na porażenie prądem. Są nimi: opalenie włosów, ślady oparzeń na skórze oraz ślady oparzenia przy noszonych przedmiotach metalowych. Na ogół każda nieprzytomna osoba znaleziona w terenie otwartym i mająca ślady oparzeń mogła zostać rażona piorunem.

Zasady zachowania ostrożności przed piorunem

Bardzo ważne są zasady zachowania ostrożności podczas burzy, aby nie stanowić potencjalnego celu dla pioruna. Podczas burzy należy unikać pobytu w terenie otwartym, z dala od innych wyższych obiektów, lub wykonywania takich czynności jak pływanie, łowienie ryb czy wspinaczka górska. Dotyczy to zarówno terenów nizinnych, górskich, jak i akwenów. Należy też unikać wtedy prac przy liniach energetycznych oraz prac na dachach domów.

Grupy wycieczkowe powinny się rozproszyć i zachować między uczestnikami odległość kilku metrów. W górach trzeba się oddalić od szczytów i turni. Żeglującym na rzekach zaleca się schronienie pod mostem lub przybicie do brzegu. Zawsze trzeba szukać miejsc o mniejszym ryzyku.

TABELA II. Liczba osób porażonych piorunem w latach 2001–2006, na podstawie danych GUS

Jeżeli burza zastanie kogoś w terenie, nie należy szukać schronienia pod wysokimi drzewami, zwłaszcza stojącymi samotnie, ponieważ piorun uderza najczęściej w takie drzewo. Nie należy dotykać ani opierać się o pień drzewa. Groźne są boczne przeskoki iskrowe od obiektów, w które uderzył piorun. Podczas przepływu prądu piorunowego w pniu drzewa istnieje możliwość przeskoku iskrowego z pnia do osoby stojącej pod drzewem. Dodatkowym zagrożeniem jest wystąpienie napięcia krokowego. Należy unikać bliskości słupów linii energetycznych i wysokich budowli.

Podczas burzy należy się chronić w zamkniętych budynkach lub w samochodach (stanowiących swego rodzaju klatkę Faradaya), a także pozbyć się długich metalowych prętów. Jeżeli nie ma możliwości ukrycia się w bezpiecznym miejscu, najlepiej jest usiąść na ziemi w miejscu położonym jak najniżej.

Jeżeli zbliża się burza, w mieszkaniu należy zamknąć wszystkie drzwi i okna. Nie należy palić w piecach, kominkach, aby z komina nie wydobywał się dym. Dym wychodzący z komina wytwarza kanał ciepłego zjonizowanego powietrza, który jest dobrym przewodnikiem prądu. Piorun może uderzyć w dymiący komin nawet przy zainstalowanym piorunochronie. Dym unosi się wysoko ponad instalacje odgromowe i inne obiekty, wskutek czego przygotowuje drogę dla wyładowania piorunowego.

Jeśli piorun uderzy w pobliżu budynku, to oddziaływanie indukowanych prądów może być tak silne, że spowoduje rozświecenie żarówek. W czasie burzy nie należy używać urządzeń elektrycznych podłączonych do instalacji elektrycznej, szczególnie elektrycznych maszynek do golenia, suszarek do włosów itp. Jeśli w obiekcie nie zastosowano ograniczników przepięć należy odłączyć wszelkie urządzenia elektryczne i elektroniczne od instalacji elektrycznej. W drewnianych obiektach trzeba starać się przebywać w odległości ok. 1 m od ścian i wszelkich instalacji przewodzących.

I jeszcze jedna uwaga. Jeżeli zobaczysz piorun kulisty, zachowaj spokój i nie panikuj. Jeśli piorun kulisty zbliża się do ciebie – nie uciekaj, ale usuń się powoli z jego drogi. Jeśli stwierdzisz, że nie zejdziesz mu z drogi, postaraj się zasłonić przed nim czymś izolowanym. Nie można w niego niczym rzucać, łapać go, ani w niego dmuchać (porusza się pod wiatr). Każde naruszenie jego struktury może spowodować efekt wybuchu.

autor

Dr inż. Stefan Gierlotka

 biegły sądowy ds. wypadków porażeń prądem elektrycznym

LITERATURA

[1] Flisowski Z.: Technika wysokich napięć. WNT, Warszawa 2005
[2] Gierlotka S.: Elektropatologia porażeń prądem. Wyd. Śląsk, Katowice 2006
[3] Gierlotka S.: Piorunochrony i wcześniejsze sposoby ochrony przed wyładowaniami atmosferycznymi. Wiadomości Elektrotechniczne 2009 nr 8
[4] Kosztaluk R.: Technika badań wysokonapięciowych. WNT, Warszawa 1985