Potrzeby zmian w prawie atomowym

Wprowadzenie energetyki jądrowej jest istotne ze względu na coraz większe zapotrzebowanie na energię elektryczną oraz jednoczesne spełnienie międzynarodowych wymagań Polski w zakresie ograniczenia emisji gazów cieplarnianych oraz dwutlenku węgla i azotu.

Jednakże bez nowelizacji ustaw: Prawo atomowe, Prawo energetyczne, a także pozostałych – rozproszonych po całym systemie prawnym – przepisów związanych z tą tematyką, przyszły inwestor już na wstępie będzie miał poważny problem. Zgodnie z projektem „Polityki energetycznej do 2030 roku” w perspektywie 20 lat, Polska zdecydowała się na budowę elektrowni jądrowej. Takie zamierzenie ma przyczynić się również do osiągnięcia ambitnych celów zrównoważonego rozwoju w zakresie relatywnego zmniejszenia emisji zanieczyszczeń w Unii Europejskiej. Wdrożenie energetyki jądrowej będzie opierać się na wynikach rzetelnych analiz ekonomicznych, ekologicznych i społecznych, uzasadniających konieczność i określających warunki rozwoju tej technologii w sposób bezpieczny, czysty ekologicznie oraz ekonomicznie konkurencyjny wobec innych technologii.

Obowiązująca ustawa – Prawo atomowe z 29 listopada 2000 r. (tj. Dz. U. 2007, Nr 42, Poz. 276), która weszła w życie w 2001 r., jest obecnie najważniejszym dokumentem regulującym sprawy związane z bezpieczeństwem jądrowym w Polsce. Określa ona m.in. działalność w zakresie pokojowego wykorzystywania energii jądrowej, związaną z rzeczywistym i potencjalnym narażeniem na promieniowanie jonizujące od sztucznych źródeł promieniotwórczych, materiałów jądrowych, urządzeń wytwarzających promieniowanie jonizujące, odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego. Wskazuje ona także organy właściwe w sprawach bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej, a także zasady odpowiedzialności cywilnej za szkody jądrowe. Poza tym w ustawie tej przewidziano kary pieniężne za naruszenie przepisów dotyczących bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej oraz tryb ich nakładania. Niestety powyższy akt prawny, który reguluje jeszcze działalność reaktora w Świerku, nie umożliwia obecnie wybudowania elektrowni atomowej. Polska musi więc w pierwszej kolejności uchwalić nowe prawo atomowe. Później dopiero może myśleć o stworzeniu odpowiedniego business planu.

Przy konstruowaniu nowych przepisów prawnych należy wziąć pod uwagę, że elektrownia atomowa będzie pierwszym w Polsce przedsięwzięciem obejmującym uruchomienie energetycznego obiektu jądrowego. Dotychczas przepisy ustawy – Prawo atomowe dotyczące procesów nuklearnych, stosowane były w praktyce jedynie w medycynie lub w odniesieniu do obiektów o charakterze badawczo-naukowym. Z kolei przepisy dotyczące energetyki i ochrony środowiska nie obejmują swoim zakresem energetyki atomowej.

Nowe regulacje prawa atomowego powinny definiować elektrownię atomową jako obiekt jądrowy, energetyczny i techniczny jednocześnie W pierwszej mierze należy zatem usunąć niespójności w definicjach krajowego systemu prawa. I tak dla przykładu, proces budowy i uruchomienia elektrowni atomowej wymaga
zlikwidowania luk na styku prawa: atomowego, ochrony środowiska, budowlanego oraz energetycznego, jak też wyeliminowania niespójności regulacji prawnych związanych z brakiem jednoznacznie odpowiedzialnego organu oraz z rozproszeniem kompetencji decyzyjnych.

W tym celu należałoby zacząć od weryfikacji spójności przepisów krajowych z prawem międzynarodowym oraz ratyfikowanymi przez Polskę międzynarodowymi traktatami oraz umowami. Szczególną uwagę należy zwrócić na przepisy dotyczące bezpieczeństwa budowy, uruchamiania i eksploatacji elektrowni oraz zlokalizowanych w jej obrębie obiektów jądrowych. Należy również uregulować kwestie związane z bezpieczeństwem radiologicznym, ochroną pracowników i ludności przed skutkami promieniowania, ochroną środowiska i ograniczeniem skutków oddziaływania energetycznych obiektów jądrowych.

Nie można pominąć aktów normatywnych odnoszących się do eksportu i importu materiałów radioaktywnych i wyposażenia obiektów jądrowych, a także
wymiany informacji o zdarzeniach radiacyjnych mogących mieć wpływ na ludność i środowisko. Ponadto ważne jest również określenie szczegółowych ram prawnych dla procedury wyznaczenia lokalizacji elektrowni i określenia jej wpływu na środowisko.




Kolejnym krokiem powinno być przeanalizowanie i znowelizowanie wspomnianych wcześniej aktów prawnych posiłkując się przy tym prawem wspólnotowym tak, aby stworzyć podstawy dla realizacji inwestycji i eksploatacji z zachowaniem zasad bezpieczeństwa, odpowiedzialności (operatorzy i koncesjonariusze), odszkodowania (określony zakres odpowiedzialności finansowej elektrowni), niezależności oraz zapewnienia pokojowego wykorzystywania energii jądrowej.




W trakcie prac poświęconych opracowywaniu powyższych przepisów należałoby także wykorzystać wymagania Międzynarodowej Agencji Atomowej, European Utility Requirements (EUR) oraz Western European Nuclear Regulator’s Association (WENRA). Powinny być one traktowane ramowo, ponieważ konieczne będzie przyjęcie i zaadaptowanie wielu szczegółowych przepisów i norm technicznych obowiązujących w kraju pochodzenia technologii części jądrowych. Dotyczy to w szczególności urządzeń technologicznych i ich elementów pracujących pod ciśnieniem oraz dźwignic podlegających w Polsce dozorowi sprawowanemu przez Urząd Dozoru Technicznego.

Na zakończenie warto dodać, iż przy opracowaniu powyżej wymienionych przepisów i regulacji, Polska powinna oprzeć się na doświadczeniach państw europejskich, takich jak Francja, która jest potęgą jądrową, a swoje regulacje prawne z zakresu atomistyki opracowała zgodnie z wymogami unijnymi. Nie stanowi bowiem tajemnicy, że nie mamy doświadczenia w tworzeniu regulacji atomowych. Potrzebujemy więc pomocy państw doświadczonych, bo inaczej przed nami długa i wyboista droga do budowy elektrowni jądrowej.

Maja Czarzasty
Szef Departamentu Energetycznego, Chałas i Wspólnicy Kancelaria Prawna