Poprawa efektywności funkcjonowania przedsiębiorstw poprzez zastosowanie koncepcji organizacji wirtualnej wymaga modelowych rozwiązań wskazujących na konieczność zmian w trzech wymiarach: organizacyjno – strukturalnym, kształtowania współdziałania oraz wdrożeń I&CT. Organizacja wirtualna postrzegana jest jako metoda organizacji działań, sposób rozwiązania problemów, dla poprawy wydajności i efektywności każdej organizacji rzeczywistej. Prezentowany model umożliwia analizowanie możliwości kreowania struktur wirtualnej integracji przedsiębiorstw, przedstawia założeń dla rozwoju różnych typów organizacji wirtualnej opierając się na założeniach efektywności alokacji zasobów, efektywności rynkowej poprzez wykorzystanie zagregowanych korzyści funkcjonowania na rynku, efektywności procesowej optymalizującej proces generowania wartości. Pozwala to weryfikować postępowanie przedsiębiorstw w środowisku „wirtualnych procesów gospodarczych”. Organizacja wirtualna przedsiębiorstw nie jest wyłącznym skutkiem wpływu I&CT na kształtowanie powiązań gospodarczych, ale powstaje także w wyniku
łączenia komplementarnych umiejętności kluczowych, czemu towarzyszą działania zmierzające do wzrostu stopnia integracji, z udziałem takich narzędzi koordynacji jak zaufanie, otwartość, jawność, wzajemność. Przemieszczanie się w obrębie wymiarów modelu w poszukiwaniu wirtualnej formy (formy hybrydowej) odpowiedniej do sygnałów napływających z rynku inicjuje dynamiczne otoczenie i potrzeba osiągnięć gwarantujących szansę utrzymania pozycji konkurencyjnej w „globalnej gospodarce”. Zaproponowany model znajduje szczególne zastosowanie w diagnozie przedsiębiorstw, które funkcjonują jako przedsiębiorstwa tradycyjne – w tym kontekście staje się on narzędziem obrazującym ich ewolucyjną ścieżkę rozwoju, polegającego na stopniowym wdrażaniu I&T i osiąganiu coraz większych możliwości wirtualizacji działań. Model stanowi platformę tworzenia form organizacyjnych, które różnią się stopniem sformalizowania związków – od luźnych połączeń, które wymagają realokacji praw własności (przesunięcie w kierunku autonomicznych podmiotów), po elektroniczną hierarchię z elementami wertykalnej integracji. Pojawiające się sposoby wirtualnej organizacji działań są wynikiem rozstrzygnięć między autonomią i swobodą, a współzależnością (rynek – hierarchia). Istniejąca dychotomia przejawia się z jednej strony wokół tworzenia elastycznych, zamiennych powiązań, które pozwolą na integrację, dobranych za pośrednictwem rynku, kluczowych kompetencji (hipoteza rynku elektronicznego), z drugiej strony pojawia się konieczność, aby miały one charakter powiązań już ukształtowanych i podtrzymywanych, po to, by w pełni wykorzystać rynkowe szanse i zgromadzone zasoby wiedzy (hipoteza środka).
Podstawową płaszczyznę rozważań nad fenomenem organizacji wirtualnej przedsiębiorstw stanowi nowa ekonomia instytucjonalna, która stwarza możliwość pogłębionej analizy współczesnej organizacji gospodarczej, traktując przedsiębiorstwo bardziej jako strukturę zarządzania niż jako funkcję produkcji. Centralnym punktem rozważań ekonomii neoinstytucjonalnej jest teoria kosztów transakcyjnych, w świetle której podstawowym „atomem” procesu gospodarowania jest transakcja i koszty transakcyjne stanowiące tworzywo, z którego zbudowany jest zarówno rynek, jak i hierarchia. Przyjmuje się, że hierarchia jest synonimem przedsiębiorstwa i oznacza ścisłe relacje nakazowo-kontrolne, gdzie procesy koordynacji realizuje widzialna ręka menedżera. W efekcie wymiany koszty transakcyjne sprowadzają się do kosztów koordynacji, które obejmują koszty ustalenia prawidłowej ceny, koszty zawarcia transakcji, koszty wynikające z asymetrii informacji, a także koszty realizacji umów. Fundamentalną tezę dla omawianych poglądów wysunął Coase, który udowodnił, że rynki i struktury hierarchiczne stanowią alternatywne sposoby organizacji gospodarczej. W świetle koncepcji ekonomii neoinstytucjonalnej, wirtualna organizacja to hybrydowa forma organizacyjna, posiadająca cechy tak struktur rynkowych, jak i hierarchicznych, w której koszty transakcyjne decydują o sposobie organizacji powiązań partnerskich w kreowaniu struktur zarządzania.
W założeniach koncepcyjnych modelu należy uwzględnić także zjawiska technologiczne, które mają wpływ na rolę i miejsce technologii informacyjnej w kształtowaniu rynku i hierarchii oraz hybrydowych form organizacyjnych. Głównie analizie poddano wpływ czynników technologicznych na powstawanie nowych form organizacyjnych konsolidujących elementy alternatywnych struktur zarządzania w kontekście podstawowych atrybutów transakcji (asymetria informacyjna, specyfika aktywów, ograniczona racjonalność czy zachowania oportunistyczne).
Prezentowany model kreowania organizacji wirtualnej przedsiębiorstw – MKOWP jest analityczną koncepcją, która umożliwia wnikliwy opis procesu jej tworzenia, zachodzącego w trójwymiarowej przestrzeni przekształceń wyznaczonej:
• wymiarem organizacyjno – strukturalnym, który dotyczy procesów zróżnicowania przedsiębiorstw w wyniku modularyzacji, czego konsekwencją jest koncentracja na kluczowych kompetencjach poprzez wykorzystywanie metody outsourcingu (KK),
• wymiarem kształtowania współdziałania, dotyczącego działań związanych z koordynacją i integracją zachowań
koniecznych dla spójnego funkcjonowania rozproszonych podmiotów gospodarczych i tworzenia efektywnych międzyorganizacyjnych powiązań (KI),
• wymiarem wdrożeń i wykorzystywania technologii informatyczno – komunikacyjnych (IT).
Wyodrębnione obszary przekształceń umożliwiają formułowanie trójwymiarowej koncepcji kreowania organizacji wirtualnej przedsiębiorstw. Przedmiotem analizy teoretycznej oraz badań empirycznych są równoczesne zmiany, zachodzące w obrębie zidentyfikowanych wymiarów, które obejmują wieloaspektowe przekształcenia zachodzące w przedsiębiorstwach i w przestrzeni między nimi. W założeniach projektowych zaprezentowany model wyklucza binarną koncepcję wirtualizacji (wirtualny – nie wirtualny), opierając się na koncepcji continuum wirtualizacji, która koncentruje się na procesie wirtualnego organizowania, czyli stopniowym przejawianiu cech wirtualizacji. Dodatkowym wsparciem teoretycznym prezentowanego modelu wirtualizacji jest podejście Lorscha i Lawrence’a, którzy przyjmują pięć składowych projektowania struktur organizacyjnych: zróżnicowanie (specjalizacja, podział pracy, koncentracja na procesach), koordynacja, integracja, delegowanie i formalizacja. Dla opisu prezentowanego modelu posłużono się trzema kolejnymi składowymi wyżej przedstawionej koncepcji. Składowa formalizacji, opisująca stopień sformalizowania struktury i przypływów informacyjnych oraz składowa decentralizacji, dotycząca delegowania uprawnień, zostały ujęte w obszarze koordynacji i integracji zachowań. Obserwacja zjawisk towarzyszących pojawianiu się organizacji wirtualnej wymaga uwzględnienia czynników (zmiennych) sytuacyjnych. Przy wyborze zmiennych zwrócono uwagę na zmienne szczególnie istotne w rozwoju organizacji wirtualnej, do których zaliczono dynamiczne otoczenie, wielkość przedsiębiorstwa oraz jego osiągnięcia gospodarcze, ponadto świadomość i wiedzę kadry zarządzającej w zakresie stosowania nowoczesnych metod organizacji i zarządzania przedsiębiorstwem.
Za pomocą prezentowanego modelu wirtualizacji, zbadano podatność i możliwości organizacji wirtualnej 87 przedsiębiorstw stanowiących reprezentatywną próbę populacji 500 najlepszych przedsiębiorstw w Polsce za rok 2001, klasyfikowanych w periodyku „Rzeczpospolita” z roku 2002. Głównym kryterium wytypowania „pięćsetki”, jako populacji generalnej do badania reprezentatywnego była obecność istotnej z punktu widzenia kreowania wirtualnej organizacji cechy, –posiadania technologii informacyjnej (infrastruktura komputerowa, dostęp do Internetu, technologie e – biznesu oraz zastosowanie systemów informatycznych wspomagających zarządzanie ERP). Charakteryzując przyjęte do badania przedsiębiorstwa wzięto również pod uwagę efekty restrukturyzacji organizacyjno – własnościowej, które znalazły wyraz w statusie własnościowym badanych przedsiębiorstw. Przedsiębiorstwa na „Liście 500” to przedsiębiorstwa, które mają za sobą najgłębsze zmiany w zakresie restrukturyzacji organizacyjno – własnościowej, których efektem jest wykształcenie struktury odpowiadającej przyjętej strategii rozwoju.
Ciekawe są wyniki analiz, co do możliwości kreowania organizacji wirtualnej przedsiębiorstw w trójwymiarowym ujęciu przemian, z perspektywy założeń ekonomii neoinstytucjonalnej:
• dostrzega się ograniczone możliwości i niski stopień podatności badanych przedsiębiorstw na wirtualną organizację działań, pomimo zauważalnych symptomów prawidłowych tendencji rozwoju w tym kierunku; ograniczenia procesów wirtualizacji wynikają przede wszystkim: (a) z niskiego tempa zmian w obszarze rozwiązań organizacyjno – strukturalnych prowadzących do koncentracji na kluczowych kompetencjach w wyniku podejmowania outsourcingowej formuły organizacji, (b) z braku właściwych dla wirtualnego środowiska narzędzi koordynacji, takich jak zaufanie, otwartość, wzajemność, które zastąpiłyby dotychczas stosowane instytucjonalne narzędzia współdziałania, (c) z niskiego poziomu wdrożeń zaawansowanych technologii informacyjnych umożliwiających zewnętrzną integrację (procesową) współdziałających podmiotów,
• w warunkach polskich, pomimo prawidłowych tendencji, rozwój wirtualnych form organizacyjnych ograniczany jest przez niedostateczne korzystanie z metody outsourcingowej, a więc składowej strategii inżynierii procesowej w kierunku koncentracji na kluczowych kompetencjach; mimo tego, że wiele firm deklaruje gotowość do jej podjęcia, jednak tylko niewielka część tę strategię realizuje,
• za opóźnienia w realizacji organizacji wirtualnej odpowiada także niskie tempo wdrożeń zaawansowanych technologii komputerowych, np. CRM, SCM, które umożliwiają obsługę procesów zewnętrznych, a poprzez funkcję koordynacyjną niwelują problemy czasowego i przestrzennego rozproszenia,
• barierą hamującą możliwości rozwoju wirtualnej organizacji przedsiębiorstw jest brak narzędzi koordynacji działań właściwych dla środowiska wirtualnego, integrujących stopniowo „rozpadające się” struktury; procesy odchodzenia od wertykalnej integracji do układów horyzontalnych, wyraźnie wstrzymuje przewaga takich narzędzi instytucjonalnych jak ścisła kontrola, procedury i zależności hierarchicznie, wysoki stopień formalizacji działań (z narastającą wirtualizacją przedsiębiorstw nie współgra także istotne narzędzie koordynacji, jakim jest zaufanie),
• z przeprowadzonych badań wynika, że większe możliwości i większą podatność na rozwój wirtualizacji posiadają przedsiębiorstwa duże, które w realiach gospodarki polskiej są często liderami w stosowaniu nowoczesnych systemów zarządzania, dysponującymi odpowiednimi zasobami finansowymi na wdrażanie najnowszych technologii; one też głównie inicjują zmiany strukturalne,
• przeprowadzone badania nie potwierdzają związku przemian w kierunku organizacji wirtualnej z osiągnięciami gospodarczymi rozpatrywanych przedsiębiorstw; realizowane osiągnięcia kojarzone są wyłącznie ze zmianami zachodzącymi w obszarze zmian organizacyjno – strukturalnych, na poziom osiągnięć nie wpływają działania wdrożeniowe I&CT, co tłumaczy początkowe stadium rozwoju wirtualizacji przedsiębiorstw,
• zaobserwowane cechy przedsiębiorstw w zakresie wytyczonych wymiarów wirtualizacji sprzyjają bardziej powstawaniu
organizacji wirtualnej wewnętrznej, na płaszczyźnie przedsiębiorstwa,
• pozytywną rolę w rozwoju organizacji wirtualnej przedsiębiorstw w Polsce odgrywają aspiracje i ambicja zarządzających w stosowaniu najnowszych technik i metod zarządzania, w tym organizacji wirtualnej; kreowanie wizerunki firmy nowoczesnej wiąże się z większą skłonnością i właściwym nastawieniem do wdrażania zasad wirtualizacji (to pozytywne podejście jest wyrazem posiadanej wiedzy menedżerskiej, a także umiejętności dostrzegania roli czynników przemian, co potwierdziły przeprowadzone badania wpływu wiedzy i umiejętności kadry kierującej w zakresie wirtualnych rozwiązań organizacyjnych na realizację osiągnięć przedsiębiorstw).
Lucyna KwiatkowskaPostępowanie organizacji w środowisku lokalnych i regionalnych społeczności informacyjnychCzynniki rozwoju regionalnego. Współczesna faza rozwoju społeczno-gospodarczego zdominowana jest przez wzrost znaczenia informacji i tworzenie wiedzy determinujących innowacyjność regionów funkcjonujących w Gospodarce Opartej o Wiedzę.
Polityka regionalna polega na sterowaniu procesem rozwoju społeczności lokalnych przez władze samorządowe. Czynniki rozwoju wpływają na przemiany społeczności lokalnych i mają miejsce w granicach regionu a swoje źródła mają zarówno w jego granicach (wewnętrzne) lub też poza regionem (zewnętrzne). Bogaty zbiór współczesnych czynników rozwoju regionalnego prezentowany w literaturze przedmiotu można podzielić na 3 grupy: infrastruktura techniczna, kapitał ludzki, czynniki miękkie (w tym kapitał społeczny i innowacje).
Wyróżnia się dwa modele realizacji polityki regionalnej:
• intraregionalną – regiony upodmiotowione w sensie kompetencyjnym i finansowym,
• interregionalną – działania państwa wobec regionów (nowym zjawiskiem związanym z polityką interregionalną jest prowadzenie interwencjonalizmu w układzie ponadnarodowym).
W realizacji obu polityk można stosować działania zmierzające do poprawy warunków rozwoju w celu ograniczenia
możliwości pojawienia się w przyszłości barier dla rozwoju (podejście prorozwojowe), oraz działania naprawcze lub
łagodzące negatywne zjawiska, które już zaszły i są konsekwencją błędów i zaniechań z przeszłości (podejście
interwencyjne).
Innowacje technologiczne i organizacyjne są uważane za podstawowy czynnik rozwoju regionalnego we wszystkich
współczesnych modelach rozwoju a kapitał społeczny jest nową kategorią kapitału, sprzyjającą przedsiębiorczości
i innowacyjności, co w literaturze często określa się „lepkością” regionu i co stanowi o jego konkurencyjności.
Życie społeczne, w tym gospodarka wymaga koordynacji niezbędnej dla procesu rozwoju. Obok modeli mechanizmów rynkowych i hierarchii nowym modelem jest sieć, będąca poziomą formą organizacyjną. Struktura sieciowa dotyczy różnych rodzajów działalności zarówno gospodarczych jak i administracyjnych, edukacyjnych, społecznych itd.
Środowisko sieciowe służy tworzeniu wiedzy i dostępności do informacji, które zachodzą na różnych poziomach organizacji społecznych i są nowym czynnikiem wzrostu (obok kapitału, pracy i surowców) w Gospodarce Opartej o Wiedzę. Istotą takiego społeczeństwa jest sieć relacji społecznych oraz swobodny dostęp do uczestniczenia w różnych organizacjach i grupach społecznych czy kręgach zainteresowań przez jednostkę.
W tego typu społeczeństwie, będącym jednym z przejawów społeczeństwa informacyjnego jednostka jest określana jako węzeł sieci, co oznacza, że organizuje ona swoje życie prawie wyłącznie dzięki własnym wyborom interakcji z innymi jednostkami. W ten sposób tworzona jest sieć wzajemnych relacji, bardzo często krótkotrwałych.
Koncepcja środowiska sieciowego w Związku Gmin Zagłębia Miedziowego. Związk Gmin Zagłębia Miedziowego (Polkowice, Chocianów, Przemków, Gaworzyce, Grębocice, Radwanice, Jerzmanowa, Pęcław) buduje wspólnie infrastrukturę internetową na łączach światłowodowych (prowadzonych głównie pod liniami przesyłowymi energii elektrycznej średniego napięcia; około 70% taniej od tradycyjnych sposobów).
W pierwszej kolejności planuje się dotarcie do wykluczonych internetowo wsi i małych miasteczek – oprócz Internetu telewizja kablowa wysokiej rozdzielczości – odbiorcy indywidualni. Projekt obejmuje także instytucje publiczne: urzędy gmin, szkoły, biblioteki, siedziby jednostek Ochotniczej Straży Pożarnej, ośrodki kultury, Ośrodki Pomocy Społecznej, ośrodki zdrowia, świetlice, itp.
Finansowanie projektu przedstawia się następująco: 15% dochody własne Związku Gmin Zagłębia Miedziowego, 85% Regionalny Program Operacyjny Urządu Marszałkowskiego.
Obecnie na zlecenie Gminy Polkowice realizowany jest innowacyjny projekt budowy transmisyjnej sieci dystrybucyjnej na obszarze cyfrowego wykluczenia pozwalający przetestować rozwiązanie.
Wpływ środowiska sieciowego na przemiany społeczności lokalnych w Związku Gmin Zagłębia Miedziowego. Budowanie infrastruktury IT towarzyszą działania dotyczące jej wykorzystania dla przemian organizacji działań środowisk lokalnych funkcjonujących w środowisku sieciowym. Do najważniejszych działań można zaliczyć:
• wsparcie systemu oświaty szkolnej w nowoczesny sprzęt, zwiększenie liczb godzin obowiązkowych z zakresu IT, możliwość rozwijania zainteresowań w ramach zajęć pozalekcyjnych (koła, konkursy) – gmina Polkowice posiada jeden z najwyższych wskaźników liczby komputerów w szkołach
• Program Burmistrza „Gmina Polkowice w społeczeństwie informacyjnym” w ramach którego wszyscy chętni mieszkańcy mają bezpłatnie uczestniczyć w kursach obsługi komputera organizowanych przez Dolnośląską Wyższą Szkołę Przedsiębiorczości i Techniki
• udział słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku w obowiązkowych zajęciach informatycznych (przeszło 200 osób),
• budowanie ogólnodostępnej miejskiej infrastruktury IT (kioski informatyczne, darmowy Hotspot),
Przyjęte założenia topologiczne sieci ZGZM
• udział w szkoleniach informatycznych osób niepełnosprawnych z dysfunkcjami ruchowymi itp.,
• dostęp dla studentów, kadry naukowo-dydaktycznej poprzez światłowód do Wrocławskiej Sieci Akademickiej, a za jej pośrednictwem do zasobów cyfrowych całego świata,
• udział pracowników Jednostkom Samorządu Terytorialnego w konferencjach, seminariach dotyczących przemian
strukturalnych organizacji społeczeństwa informacyjnego,
wyzwań stojących przed edukacją, problematyki etyki współdziałania w środowisku sieciowym, itp.
• wdrażanie w podległych Jednostkach Samorządu Terytorialnego instytucjach e-administracji.
Wdrażane działania stanowią przygotowanie zarówno mieszkańców jak i władz Subregionu polkowickiego do tworzenia lokalnego społeczeństwa informacyjnego. Na uwagę zasługuje fakt komplementarności działań zarówno w sferze materialnej jak i niematerialnej (upowszechnianie idei społeczeństwa informacyjnego, kształtowanie kompetencji medialnych społeczeństwa we wszystkich grupach wiekowych).
Literatura:
[1] Bendyk E., Antymatrix: człowiek w labiryncie sieci, Warszawa 2004
[2] Castells M., The Information Age: Economy. Society and Culture., Vol. 3: End of Millennium, Oxford 1998
[3] Churski P., Czynniki rozwoju regionalnego i polityka regionalna w Polsce w okresie integracji z Unią Europejską, Wyd. Naukowe UAM, Poznań 2008
[4] Drucker P. F., Społeczeństwo pokapitalistyczne.
[5] Goban – Klas T. Nadchodzące społeczeństwo medialne, [w:] „Chowanna” 2007, T. 2 (29)
[6] Kierzkowski Z., Modelowanie strukturalnych organizacji działań, XI Seminarium Problemowe WOD, Polkowice 2007
[7] Koncepcja techniczno-organizacyjna subregionalnego sieci IT dla obszaru Związku Gmin Zagłębia Miedziowego, Polkowice 2008
[8] Naisbitt J., Megatrendy, Zysk i S-ka, Poznań 1997
[9] Trapscott D., Gospodarka cyfrowa. Nadzieje i niepokoje Ery Świadomości Systemowej, s. XI, XII
[10] Wenta K., Teoretyczne przesłanki dla pedagogiki mediów [w:] K. Wenta, E. Perzycka (red.), Edukacja informacyjna. Technologie informacyjne w ponowoczesnym świecie, Oficyna Wydawnicza CD i DN, Szczecin 2005Włodzimierz Olszewski
ARTYKUŁY 
wstecz
