Debata o sytuacji młodych naukowców w Polsce

Jednym z filarów Europejskiej Przestrzeni Badawczej jest mobilność, zaś miarą sukcesu Strategii Lizbońskiej - liczba uczonych, którzy będą wracali do Europy, ponieważ tu znajdą godne warunki rozwoju naukowego. A jak jest w Polsce, gdzie najlepsi młodzi doktorzy po powrocie z zagranicy zderzają się z biurokratyczną administracją i "polskim piekłem", w którym gorszy zazdrości lepszemu sukcesu i blokuje rozwój? Wiwisekcją środowiska naukowego nazwał prof. Tadeusz Luty dyskusję nad sytuacją młodych uczonych powracających do Polski po stażach zagranicznych ufundowanych przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej (FNP).



Dyskusja "Powrót Kolumba" odbyła się 6 października w Warszawie.

FNP przyznała w tym roku wybitnym młodym naukowcom 11 stypendiów na zagraniczne staże podoktorskie w najlepszych ośrodkach na świecie (program KOLUMB - więcej o tegorocznej edycji w serwisie Nauka w Polsce). Jednocześnie 16 młodych badaczy otrzymało od FNP subsydium, które umożliwi im kontynuowanie pracy badawczej po powrocie z długoterminowego pobytu naukowego za granicą. (program POWROTY/HOMING - więcej o tegorocznej edycji w serwisie Nauka w Polsce).

Uroczystość wręczenia stypendiów FNP, wspomagających obydwa kierunki (wyjazdy i powroty) migracji młodych polskich badaczy, była okazją do poszukania odpowiedzi na pytania o sytuację młodych polskich uczonych.

W dyskusji panelowej „Powrót Kolumba” wzięli udział m.in. młodzi naukowcy, którzy pracowali w wiodących światowych instytucjach badawczych i wrócili do Polski, by tu kontynuować swoje kariery naukowe. Jednym z gości był też prof. Tadeusz Luty, b. rektor Politechniki Wrocławskiej i honorowy przewodniczący Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich. W dyskusji prowadzonej przez prezesa FNP prof. Macieja Żylicza wziął udział m.in. prof. Bogusław Smólski, dyrektor Narodowego Centrum Badań i Rozwoju.

POLSKIE PIEKIEŁKO NA SZCZĘŚCIE MA SIĘ CORAZ GORZEJ

Zdaniem prof. Lutego, tylko 20 proc. polskich profesorów ma sensowne doświadczenia zagraniczne. Przez sensowne doświadczenia profesor rozumie wynikającą z wysokich kompetencji współpracę w międzynarodowym zespole, związaną z zaplanowanymi decyzjami o wyjeździe i powrocie.

"Gros tych profesorów następnie pełni funkcje kierownicze - od kierownika zakładu, instytutu, po rektora. Jak trafi się taki, który ma doświadczenia zagraniczne, to jego stosunek do ludzi jest inny, dlatego, że doskonale ich rozumie. (...) Niektórzy mówią jednak o polskim piekle, w którym jeden zazdrości drugiemu" - zauważa prof. Luty.

Według niego, powrót ze stażu podoktorskiego oznacza bolesne zderzenie z polską administracją na uczelniach i w instytutach badawczych. Zakres administracji, jaka jest potrzebna w instytucjach naukowych, jest taki sam w Stanach Zjednoczonych, Japonii i w Polsce. Jednak kultura urzędnicza na Zachodzie jest taka, że - jak to określa profesor - uczonemu się wydaje, że w ogóle nie ma tam administracji. U nas jest odwrotnie - wydaje się, że urzędnicy czuliby się najlepiej, gdyby nie musieli mieć do czynienia z naukowcami.

"Kultura obsługi administracyjnej w polskich instytucjach jest tak niska, ludzie są tak niewyrobieni w kontaktach z uczonymi, że w rezultacie my odbieramy, że jest to dwa razy większa biurokracja niż gdzie indziej" - ocenia prof. Luty.

Za kolejne nieszczęście, z którym od dziesiątek lat boryka się polska nauka, profesor uważa konieczność funkcjonowania w systemie ograniczeń finansowych, "które biorą się z różnych tabelek, i nie można się dziwić rektorowi, czy dyrektorowi instytutu, że nie jest w stanie swobodnie kreować pensji".

Jego zdaniem, szanse poprawy trudnej sytuacji rosną, bowiem odchodzi pokolenie "starych" profesorów, a nastaje czas stypendystów FNP i innych mobilnych, otwartych na zagraniczne doświadczenia, młodych badaczy.

"Mentalność się zmienia, jesteśmy na dobrej drodze. Powoli uczymy się, jak promować dobrych. Powoli rośnie świadomość w naszym środowisku naukowym, że dobry ma być dobrze wynagradzany, że od dobrego możemy się wszyscy uczyć, że dobry jest lokomotywą dla całej instytucji" - uważa profesor.

Dodaje, że zmienia się również podejście do budowania kariery naukowej. Coraz więcej ludzi rozumie, że ścieżka kariery powinna być produktem ubocznym dobrej nauki i nie może przesłaniać tego, co jest najważniejsze, czyli projektu.

Jak wyjaśnił prof. Żylicz program POWROTY/HOMING jest skierowany do badaczy na wczesnych etapach kariery, do 4 lat po doktoracie. Zazwyczaj, chociaż zdarzają się wyjątki, są to osoby, które jeszcze nie dojrzały do tego, by zakładać swój własny zespół, ale chcą odbyć kolejny staż. Stypendysta może zatem uzyskać pewne szlify samodzielności lub odbyć kolejny staż pod okiem swojego mistrza. Profesor zaznaczył, że nie tylko osoby, które w wieku 30 lat profesorami są cenne dla nauki, ale również naukowcy, którzy kolejne szczeble kariery pokonują wiele lat później - jeśli "robią świetne badania naukowe".

Z kolei według prof. Smulskiego, działania FNP mogą być wzorem dla innych agencji. W jego opinii, elitarna rola FNP w systemie nauki polega na wypracowaniu zbioru dobrych wzorców z ograniczonym polem działania i ograniczonymi środkami. Najlepsze sprawdzone wzorce powinny się rozpowszechniać i być powielane, dlatego NCBiR ogłosiło w lutym 2009 roku program LIDER korespondujący z działaniami FNP. Program ten, zapewnił prof. Smólski, jest dla młodych ludzi szansą wyjścia z hierarchicznego systemu poprzez aktywność i negocjacje. Kierowany jest do badaczy po stażach podoktorskich, którzy potrafią przedstawić dobry projekt badawczy z trzyletnią perspektywą realizacji.KOL

PAP - Nauka w Polsce