Odszkodowanie za kradzież energii na gruncie VAT

W przypadku nielegalnego pobrania energii przedsiębiorstwo energetyczne ma do wyboru dwie możliwości: pobranie opłaty w wysokości określonej w taryfach za nielegalnie pobraną energię albo dochodzenie odszkodowania na zasadach ogólnych.

Przedsiębiorstwo pobiera  opłaty jeżeli odbiorca nie kwestionuje żądanej przez przedsiębiorstwo należności. Jeżeli natomiast odbiorca odmawia uiszczenia tej należności przedsiębiorstwo dochodzi odszkodowania na zasadach ogólnych. 

Różnica między nimi polega jedynie na tym, że ustalenie opłaty na podstawie obowiązującej taryfy umożliwia jej uzyskania bez konieczności wszczynania postępowania sądowego. W obydwu przypadkach opłaty mają charakter odszkodowawczy i z tego względu nie mogą zostać uznane za podlegające opodatkowaniu VAT wynagrodzenie za dostawę towarów. Kwestia opodatkowania VAT opłat taryfowych za nielegalny pobór energii od wielu lat jest przedmiotem sporów między podatnikami a organami podatkowymi.  

Istota sporu

Przez wiele lat resort finansów stał na stanowisku, że gdy opłaty za nielegalny pobór są dochodzone w formie odszkodowania to nie stanowią czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Natomiast jeżeli opłaty zostały z góry określone w taryfie to stanowią wynagrodzenie za dostawę towarów i podlegają opodatkowaniu VAT. Swoje stanowisko organy podatkowe uzasadniały tezę, iż zarówno w przypadku nabycia energii, jak również w przypadku jej nielegalnego poboru dochodzi do przeniesienia władztwa ekonomicznego nad rzeczą, a więc dochodzi do dostawy towarów w rozumieniu VAT. Zużycie energii przez podmiot dokonujący jej kradzieży miało decydować o rozporządzaniu towarem jak właściciel. To prowadziło organy podatkowe do wniosku, że kwota stanowiąca wartość zużytej energii ustalona według cennika stanowi wynagrodzenie za dostawę towarów i podlega opodatkowaniu VAT.

Taka wykładnia przepisów, jako dokonana z rażącym naruszeniem przepisów dyrektywny VAT, spotkała się ze zrozumiałem sprzeciwem zarówno podatników, jak również sądów administracyjnych. O dostawie towarów i usług za wynagrodzeniem można bowiem mówić jedynie w sytuacji, gdy istnieje ścisły związek pomiędzy wykonywanymi czynnościami i wysokością otrzymanego wynagrodzenia oparty o relacje cywilnoprawne pomiędzy podmiotami i wynagrodzenie to może być wyrażone w pieniądzu. Związek, o którym mowa musi mieć charakter bezpośredni i na tyle wyraźny, aby można było powiedzieć, że płatność następuje za to świadczenie.  

Kradzież towarów czyni podmiot, który się jej dopuszcza, jedynie ich posiadaczem, a nie właścicielem. Skutkiem kradzieży nie jest uzyskanie przez sprawcę uprawnienia do rozporządzania towarami jak właściciel. Kradzież nie może być zatem uznana za zdarzenie powodujące przeniesienie praw z poszkodowanego na sprawcę. Zatem kradzież sama w sobie nie stanowi zdarzenia podlegającego opodatkowaniu.

W kwestii opodatkowania VAT czynności kradzieży bardzo wyraźnie wypowiedział się ETS w wyroku z dnia 14 lipca 2005 r. w sprawie C-435/03 British American Tobacco International Ltd, Newman Shipping&Agency Company NV w którym czytamy: „następnie należy uznać, że kradzież towarów nie może być traktowana jako "dostawa towarów" w rozumieniu dyrektywy.”

Bez znaczenia jest to, czy opłaty pobierane są według ustalonej taryfy, czy też na drodze odszkodowania na zasadach ogólnych.

W przedmiocie uznania nielegalnego poboru energii za czynność niepodlegającą opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług ukształtowała się jednolita interpretacja sądów administracyjnych. Stanowisko korzystne dla podatników zajął NSA w wyrokach: z dnia z 13 marca 2009 r. (sygn. akt I FSK 127/08), z 14 października 2009 r. (sygn. akt I FSK 59/09), z 9 grudnia 2009 r. (sygn. akt I FSK 1384/08), z 10 grudnia 2009 r. (sygn. akt I FSK 1644/09), z 6 stycznia 2010 r. (sygn. akt I FSK 1501/08), z 28 maja 2010 r. (sygn. akt I FSK 918/09), z 6 czerwca 2010 r. (sygn. akt I FSK 616/10) oraz z 16 września 2010 r., sygn. akt I FSK 1543/09.

Również Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 10 grudnia 2009 r. (sygn. akt III CZP 107/09) uznał, że opłata za nielegalnie pobraną energię w rozumieniu prawa energetycznego ma charakter cywilnoprawny i odszkodowawczy za delikt, który w rozumieniu prawa karnego stanowi czyn zabroniony.

Po wielu latach sporów organy podatkowe, pod naporem sądownictwa administracyjnego, zaczęły częściowo zmieniać swoje wcześniejsze stanowisko. Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w indywidualnej interpretacji z dnia 25 marca 2011 r. (sygn. IPPP1-443-1317/10-2/BS) stwierdził, że opłaty za nielegalny pobór energii, niezależnie od trybu w jakim zostanie dokonany ich zwrot, nie podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Niestety zaprezentowane stanowisko wciąż nie jest jednolite. Dyrektor Izby Skarbowej w Łodzi w interpretacji indywidualnej z dnia 26 maja 2014 r. (sygn. IPTPP4/443-182/14-2/OS) potwierdził bowiem coś zupełnie odwrotnego.