O środowisku pracy dyspozytora ruchu sieciowego

fot. Sala dyspozycji mocy operatora PSE-Operator S.A. (Polska) [2]

Praca dyspozytora, organizującego elementy życia społecznego i gospodarczego, które muszą być świadczone całą dobę z powodu niezbędności usług lub procesów technologicznych wymagających ciągłości obsługi , ma swoją specyfikę. Rozważania w artykule dotyczą organizacji pracy, ergonomicznych stanowisk i kreślą wizję stanowiska dyspozytora, zwłaszcza ruchu sieciowego, na przyszłość.

„Każda bez wyjątku nowa technologia ma awers korzyści i zarazem rewers nowych, nieznanych dotąd bied” - Stanisław Lem.

W ostatnim okresie wzrosło zainteresowanie pracą dyspozytorów ruchu lotniczego, kolejowego czy pogotowia ratunkowego. Przyczyniają się do tego nadzwyczajne przypadki prowadzące do wypadków lub ratowania osób w zagrożeniu życia. Kiedy energetyką nie wstrząsają blackouty czy rozległe awarie praca dyspozytorów ruchu pozostaje w cieniu zainteresowania. Warto zatem przyjrzeć się, jakie cechy i wymagania stawiane są różnym dyspozytorom, choć większość z nich odpowiedzialną pracę wykonuje w podobnych warunkach: w specjalistycznych dyspozytorniach, na specjalnych fotelach i przy telefonie.

Utrwalony społecznie obraz dyspozytora to osoba dyspozycyjna, o wysokich lub bardzo wysokich i specjalistycznych kwalifikacjach zawodowych oraz o ponadprzeciętnych cechach osobowościowych. Praca dyspozytora w energetyce jest podobna.

W okresach zrównoważonej, zbilansowanej pracy systemu elektroenergetycznego (SE) może być jednak interpretowana jako monotonna. Sporym wyzwaniem dla niektórych dyspozytorów mogą być zmiany nocne, podczas których organizm wyrwany ze swojego naturalnego cyklu może wykazywać oznaki znużenia, zmęczenia czy senności. Poczucie komfortu będące pochodną wielogodzinnego czuwania w pozycji siedzącej, będące jednocześnie stanem zawieszenia pomiędzy aktywnością (pozycja wyprostowana) i stanem całkowitego odpoczynku (pozycja leżąca) może być złudne. Wysiłek psychiczny polegający na konieczności koncentrowania uwagi w długich okresach, wielowątkowość nadzorowanych procesów i duża odpowiedzialność za podejmowane decyzje, mogą skutkować całkowitym zatopieniem w wykonywanej pracy, z pominięciem konieczności zachowania w czasie pracy ogólnych zasad dotyczących prawidłowej postawy ciała.

Miejscem pracy dyspozytora SE jest sala dyspozycji mocy wyposażona w makietę zarządzanego systemu elektroenergetycznego przedstawiającą linie elektroenergetyczne, stanowiące połączenia pomiędzy poszczególnymi stacjami elektroenergetycznymi. Stanowisko pracy dyspozytora SEE wyposażone jest w komputer oraz kilka monitorów pokazujących wszystkie najważniejsze mierzone parametry systemu oraz ich wizualizacje. Dodatkowym narzędziem pracy jest telefon. W celu zilustrowania przedmiotu artykułu przedstawiono przykładowe sale dyspozycji mocy (rys. 1 – 5) oraz inne rozwiązania centrów nadzoru różnych gałęzi przemysłu (rys. 6 – 10).

Rys. 1. Sala dyspozycji mocy ERCOT (Electricity Reliability Council of Texas – USA)
 

Rys. 2. Sala dyspozycji mocy operatora REE (Red Eléctrica de España) – Hiszpania
 

Rys. 3. Sala dyspozycji mocy w elektrowni węglowej J-Power Isogo w Jokohamie (Japonia)

Rys. 4. Sala dyspozycji mocy w elektrowni wodnej Itaipu na rzece Parana (Brazylia)
 

Rys. 5. Sala dyspozycji mocy w elektrowni atmowej Devis-Besse w Oak Harbor w stanie Ohio (USA)

Rys. 6. Sala kontroli lotów kosmicznych: a) USA (NASA), b) Rosja

Rys. 7. Sala kontroli ruchu kolejowego w New Jersey (USA)
 

Rys. 8. Sala kontroli Wielkiego Zderzacza Hadronów w genewskim ośrodku CERN (Szwajcaria)
 

Rys. 9. Sala kontroli ruchu samochodowego w Tokio (Japonia)
 

Rys. 10. Sala kontroli sieci przesyłowej gazowej Gazpromu w Moskwie (Rosja)

Ciągłe balansowanie pomiędzy stresem pozytywnym i negatywnym (czyli eustresem a dystresem) jest cechą charakterystyczną pracy dyspozytorów mocy. Dyspozytorzy mocy starają się (świadomie lub podświadomie) utrzymać równowagę pomiędzy wyzwaniem (którym jest/może być ich praca) a stanem zagrożenia (obawy) [3]. Dyspozytorzy mocy podobnie jak wszyscy ludzie posiadają zakodowaną genetycznie ilość energii życiowej zmagazynowanej w tzw. banku adrenalinowym, który stanowi swego rodzaju akumulator, który w celu poprawnego i długiego funkcjonowania powinien być regularnie, po stresach zawodowych, ponownie ładowany. Ładowanie może odbywać się poprzez regularne wysypianie się, korzystanie z dobrodziejstw aktywnego wypoczynku, zdrowe odżywianie się oraz relaks psychofizyczny.

Ważną cechą wykwalifikowanego dyspozytora mocy jest umiejętność wybierania najważniejszych informacji i danych z ogromu informacji dostępnego w sali dyspozycji mocy. Skutkami pracy w stresie są często napięcia mięśniowe, różnego rodzaju alergie, artretyzm, choroby skóry, zaburzenia umysłowe i emocjonalne, zmęczenie, zaniepokojenie, roztargnienie, osłabienie skupienia i koncentracji uwagi [3]. Najnowsze strategie radzenia sobie ze stresem w pracy obejmują równoprawny i równoodpowiedzialny udział pracowników i pracodawców w prewencyjnym zarządzaniu stresem. Jednym z czynników prewencyjnych jest restrukturyzacja stanowiska pracy.

Brak umiejętności zarządzania stresem może prowadzić do wypalenia zawodowego, które jest stanem wyniszczenia psychicznego i emocjonalnego. Pojęcie to rozpowszechnione zostało w 1983 r. przez amerykańskiego psychologa Eliotta Aronsona [4]. Syndrom ten cechuje także frustracja i balansowanie na granicy swojej wydolności, co zostało uwydatnione przez niemiecką badaczkę Christinę Maslach w 1985 r. Osoby zagrożone wypaleniem zawodowym mogą być opisane jako [4] osoby o dużych oczekiwaniach wobec siebie, zaangażowane w pracę całym sercem, negujące własne granice obciążenia, spychające plany i potrzeby osobiste na dalszy plan, dobrowolnie i chętnie przyjmujące nowe obowiązki i zadania. Kluczową kompetencją jest uważne podejście do własnej osoby, a krokami zapobiegawczymi mogącymi uchronić pracowników przed wypaleniem zawodowym mogą być [4] rozpoznanie problemu, ustalenie priorytetów, odzyskanie kontroli, ograniczenie lub wyeliminowanie dobrowolnego przyjmowania nowych obowiązków, robienie przerw i aktywny wypoczynek.

Wielogodzinna siedząca praca przy komputerze może skutkować urazami na skutek chronicznego przeciążenia mięśni, ścięgien i stawów (ang. Repetitive Strain Injury, np. zespół cieśni nadgarstka), zespołem suchego oka (łac. keratitis sicca, ang. Dry Eye Syndrome) polegającego na zmniejszeniu częstotliwość ruchu powiek, co prowadzić może do wysychania rogówki i w efekcie nawet do upośledzenia wzroku. By dowiedzieć się czy stanowisko pracy spełnia podstawowe wymagania ergonomii można odwiedzić stronę www.ergotest.pl będącą wynikiem współpracy firmę Fellowes, Centralnego Instytutu Ochrony Pracy, Polskiego Stowarzyszenia Pracowników Służby BHP oraz Instytutu Medycyny Pracy im. prof. Jerzego Nofera w Łodzi – całość pod patronatem medycznym firmy LUX MED.

Dzisiejsza ergonomia to dwa przenikające się nurty – fizjologiczny (fizjoergonomia) i neurologiczny (neuroergonomia). Fizjoergonomia pozwala na dopasowanie stanowiska pracy do naturalnych potrzeb ciała człowieka, natomiast neuroergonomia na poziomie biologicznym mózgu pozwala na odkrywanie nowych obszarów funkcjonowania mózgu w celu poznania mechanizmów procesów poznawczych (dotyczących skupienia i przerzutności uwagi) w warunkach obciążenia nadmiarem informacji, stresu, zmęczenia i senności. Ergonomiczne stanowisko pracy będzie użyteczne tylko w przypadku, gdy będzie stosownie do swojego przeznaczenia wykorzystywane (aktywne korzystanie z podpórek krzesła czy też odpowiednie ustawienie monitora względem źródeł światła). Wprowadzony w ostatnim czasie przez Światową Organizację Zdrowia termin Well-Being to nic innego jak szeroko rozumiane poczucie dobrego zdrowia, zarówno psychicznego jak i fizycznego, oraz odnalezienie swojego miejsca w społeczeństwie i życie w zgodzie z nim. Poczucie dobrego samopoczucia na tych trzech płaszczyznach z pewnością będzie zwiększało dobre samopoczucie i wydajność.

Typowe zależności (wg Organizacji ISSA – International Social Security Association) pomiędzy czynnikami stresującymi a wynikającym z nich stresu w środowisku pracy przedstawiono na rysunku 11a, natomiast zależności pomiędzy nadmiarem i niedomiarem obowiązków zlecanych pracownikowi zaprezentowano na rysunku 11b [1].

Rys. 11. Stres psychiczny a stresory w pracy a) typy i konsekwencje relacji pomiędzy wymaganiami pracy a możliwościami osoby, b) wg organizacji ISSA [1]

Do głównych grup stresorów w środowisku pracy należą przydzielane zadania, sposób organizacji pracy, relacje społeczne oraz samo środowisko pracy. Każda z powyższych grup związana jest odpowiednio z koniecznością zachowania uwagi, dotrzymania założonych terminów, udzielania i pozyskiwania informacji zwrotnych (ang. feedback) oraz zmierzenia się z hałasem różnego rodzaju. W celu sprostania powyższym wyzwaniom konieczne jest wykazywanie odpowiedzialności za wykonywane zadania, umiejętność sprostania terminom ich wykonywania, odnajdywaniem się w strukturze społecznej w miejscu pracy oraz umiejętność adaptacji do warunków panujących w pomieszczeniach pracy.

Umiejętny dobór zakresu wykonywanych zadań do stanowiska pracy może skutkować trafnym dopasowaniem, co oznacza wysoką wydajność lub błędnym dopasowaniem (nadmiar wymagań), co może powodować przeciążenie psychiczne. W pierwszym przypadku pracownik, oprócz satysfakcji z wykonywanej pracy, uzyskuje także dobre samopoczucie oraz impuls do dalszego rozwoju kompetencji zawodowych. W drugim przypadku skutkami ubocznymi mogą być stres, monotonia, niezadowolenie, problemy zdrowotne, a w perspektywie długoterminowej nawet depresja, wypalenie zawodowe czy choroby psychosomatyczne.

Trafne dopasowanie wymagań do zakresu obowiązków polega na uzyskaniu punktu równowagi pomiędzy niedociążeniem a przeciążeniem. Niedociążenie wynikające ze zbyt małych wymagań psychicznych może skutkować znużeniem lub monotonią, natomiast przeciążenie może wynikać ze zbytniej złożoności zlecanych zadań przy braku presji czasu lub z częstego zlecania zadań o dużej presji czasu.

Sale dyspozycji mocy są obiektami zamkniętymi, oświetlanymi głównie w sposób sztuczny, klimatyzowanymi.

Wielogodzinne przebywanie w jednej pozycji praktykowane całymi latami może prowadzić w bardzo wielu przypadkach do zwyrodnień kręgosłupa i stawów oraz wielu innych schorzeń. Dodatkowym obciążeniem jest mimowolne napięcie mięśni i ścięgien będące skutkiem stresu, jakiemu poddawani są dyspozytorzy pracujący w ruchu ciągłym. Odpowiedzialność i konieczność sprostania oczekiwaniom odbiorców i przełożonych może skutkować odczuwaniem przez dyspozytorów przewlekłego stresu. Pojęcia takie, jak zwyrodnienie kręgów czy skrzywienie kręgosłupa nie są może tak nośne jak lordoza czy sakralizacja, jednakże są skutkami, przed którymi muszą się chronić pracownicy pracujący w pozycji siedzącej.

Lordoza jest schorzeniem polegającym na nadmiernym łukowatym wygięciu kręgosłupa w stronę brzuszną i może się ujawniać także w odcinku szyjnym i lędźwiowym kręgosłupa. Schorzenie to może powodować znaczące i długotrwałe dolegliwości bólowe, które mogą być leczone przy użyciu specjalnych gorsetów usztywniających lub nawet wymagać operacji.

Sakralizacja oznacza w medycynie wadę wrodzona kręgosłupa, polegająca na całkowitym lub częściowym zespoleniu piątego kręgu lędźwiowego z kością krzyżową. Wada ta może ulegać pogłębieniu wskutek wykonywania pracy w pozycji siedzącej.

Dokuczliwe dla pracowników wykonujących wielogodzinną pracę w pozycji siedzącej, ze szczególnym uwzględnieniem dyspozytorów SEE, może być także nabyte skrzywienie kręgosłupa, mogące się pogłębiać latami ze względu na charakter wykonywanej pracy. 

Dodatkowo przyjmowanie pozycji siedzącej przez wiele godzin może prowadzić do zwyrodnień kręgów, ucisków na nerwy, znaczącego ograniczenia elastyczności i ruchliwości kręgosłupa, co może skutkować wieloma innymi schorzeniami, nie tylko układu kostnego, ale także nerwowego.

Nagłe i szybkie przechodzenie do pozycji siedzącej wyprostowanej lub do pozycji stojącej po długim czasie przebywania w pozycji siedzącej, rozluźnionej może także zwiększać ryzyko powstawania bólu, a także uszkodzeń układu kostnego (ograniczenie odległości międzykręgowych), mięśniowego (odrętwienia) i nerwowego (zespoły cieśni stawów wynikające z ucisku kości na nerwy).

Wraz z rozwojem technologii komputerowych praca dyspozytora SE staje się coraz ściślej związana ze stanowiskiem za stołem dyspozytorskim, ponieważ wszystkie możliwe obserwowane parametry dostępne są na ekranach monitorów i na makiecie linii. Nowoczesne cyfrowe rozwiązania dla telemechaniki, rozwój systemów łączności oraz możliwości wizualizacji wszystkich mierzonych parametrów usprawniają pracę dyspozytora SEE czyniąc ją wydajniejszą, jednakże prowadzi ona jednocześnie do wydłużenia czasu przebywania dyspozytora w ciągłej pozycji siedzącej.

Najczęściej stosowanym środkiem łagodzącym skutki długotrwałego przebywania w pozycji siedzącej jest ergonomiczne krzesło i ergonomiczne stanowisko pracy. Ergonomiczne rozwiązania krzeseł biurowych są obecnie na wysokim poziomie i spełniają oczekiwania najbardziej wymagających użytkowników. Istnieją firmy, które posiadają w swojej ofercie linie dedykowane stanowiskom pracy w trybie całodobowym.

Nowoczesne rozwiązania designerskie pokazują, że klasyczne rozwiązania krzeseł, foteli mogą z powodzeniem zostać w przyszłości zastąpione modelami odważniejszymi (rys. 12).

Rys. 12. Przykłady nowatorskich ergonomicznych krzeseł przyszłości

Na etapie projektów koncepcyjnych znajdują się krzesła wyposażone w zestawy wielu czujników zarządzanych przez osobny komputer. Przykładem może być Smartchair Biofeedback Computer Chair (rys. 13) wyposażony w czujniki analizujące napięcie mięśniowe, w czasie rzeczywistym, w każdej przyległej części ciała użytkownika.

Rys. 13. Projekt krzesła wykorzystującego czujniki napięcia mięśniowego

Podczas pracy dyspozytora SE okresy stabilnej pracy podległego systemu mogą być bardzo długie, co może prowadzić do odczucia monotonii. Wielogodzinne dyżury oraz czasami konieczność pracy w godzinach nadliczbowych mogą prowadzić do przepracowania i w ostatecznej postaci do wypalenia zawodowego.

Wypadki, które miały miejsce w elektrowniach atomowych (1986 r. w Czernobylu w dawnym ZSRR, 1979 r. w Three Mile Island w USA, 1983 r. w Browns Ferry USA), niewynikające z działań sił natury, były skutkiem nie tylko błędów w sygnalizowaniu stanu urządzeń (Three Mile Island), ale także wynikały, oprócz ryzykownych testów, pośrednio m.in. z przepracowania, przeprowadzania testów reaktora w godzinach nadliczbowych rankiem, po zmianie nocnej.

W 1991 r. na Uniwersytecie Princeton w USA ukończono badania związane z rytmami biologicznymi (ang. Biological Rhythms) człowieka [5], m.in. w kontekście pracy dyspozytorów obiektów energetycznych.

Rytmy biologiczne nie są biorytmami. Teza o występowaniu biorytmów nigdy nie została potwierdzona metodami naukowymi, a istniejące wyniki badań wręcz zaprzeczają ich istnieniu i tym bardziej możliwości przewidywania na ich podstawie. Twórcą teorii biorytmów (w 1897 r.) był Wilhelm Fliess, a sama teoria została spopularyzowana w latach 70. XX wieku i polegała na naprzemiennym przenikaniu się, w ciągu miesiąca, cykli odpowiedzialnych za formę fizyczną, psychiczną oraz uczuć na podstawie daty narodzin.

Rytmy biologiczne u człowieka mają rozpiętość od minut do miesięcy [5]. Przykładami mogą być cykl dobowy (związany z obrotem Ziemi wokół własnej osi), produkcja hormonów w ciągu doby, cykl menstruacyjny u kobiet. W szczególności wyróżnić można funkcje trawienia lub pracy serca. Zmiana stref czasowych czy też praca zmianowa, szczególnie w nocy, może zakłócać naturalne rytmy biologiczne. Wewnętrzny zegar człowieka, będący pojęciem potocznym, to nic innego jak grupa neuronów sterująca rytmami biologicznymi człowieka w ciągu doby. Co 90 minut, w czasie snu, zachodzi pełny cykl naprzemiennego śnienia i nieśnienia.

Zakłócenie naturalnych cykli biologicznych może skutkować zakłóceniami snu, wypełniania obowiązków domowych i rodzinnych, udziału w życiu społecznym itp., co może prowadzić do chronicznego zmęczenia, frustracji,  depresji, podejmowania ryzykownych decyzji i przedsięwzięć [3].

W USA funkcjonuje od 1989 r. program Fitness for duty, który umożliwia weryfikację dyspozytorów mocy elektrowni jądrowych pod kątem wpływu substancji niedozwolonych. Program ten może zostać zmodyfikowany w celu umożliwienia monitorowania długości koncentracji uwagi, poziomu zmęczenia, senności czy też desynchronizacji naturalnego rytmu dobowego [5]. Badania dowodzą, że w pracach wymagających dużej koncentracji uwagi w długich odcinkach czasu, liczba błędów ludzkich rośnie już po ok. pół godzinie wzmożonej czujności. W celu uniknięcia senności zaleca się wykonywanie zadań w pobliżu stanowiska pracy lub odczytywanie wskazań urządzeń monitorujących, co wymaga odejścia od stanowiska pracy. Poczucie senności i zmęczenia może być zminimalizowane przez samego dyspozytora lub zlecane przez jego zwierzchników. Środki zaradcze, które mogą być stosowane przez samego dyspozytora, to m.in. [5] krótkie spacery, unikanie przyjmowania zbyt komfortowej pozycji siedzącej, prowadzenie rozmów ze współpracownikami zmianowymi. Do środków zaradczych możliwych do zastosowania przez zwierzchników należą m.in. zlecanie zadań wymagających aktywności fizycznej, zezwalanie na odbywanie przepisowych przerw z dala od sali dyspozycji mocy, optymalne dopasowywanie ilości zadań w celu uniknięcia okresów o nadmiernej aktywności i poziomie stresu, zlecanie różnorodnych zadań, przestrzeganie wyznaczonego czasu pracy, zapewnienie przerwy w ciągu każdych dwóch godzin czuwania w czasie zmiany nocnej, zapewnienie zadań wymagających największej koncentracji uwagi w godzinach zmiany sprzyjających wzmożonemu wysiłkowi psychicznemu.

Innymi czynnikami mogącymi wpływać na zmęczenie, senność, ograniczoną koncentrację uwagi oraz wahania nastroju mogą być [5] nierównomierne oświetlenie pomieszczenia, niedoświetlone stanowisko pracy, hałas, temperatura otoczenia, wilgotność powietrza, wentylacja.

Weryfikacja pracy dyspozytorów, oprócz oceny zwierzchników, może się odbywać dzięki wizytacjom inspektorów lub wykorzystywaniu specjalistycznych testów.

Często w doskonaleniu pracy dyspozytorów wykorzystywane są symulatory pracy zarządzanych systemów (w USA m.in. na podstawie doświadczeń NASA), co może sprzyjać doskonaleniu komunikacji i umiejętności pracy w zespole, umiejętności oceny sytuacji oraz pracy w warunkach stresujących [6]. Dodatkowo na podstawie wyników pracy z symulatorem możliwe jest dokonanie oceny współpracy dyspozytorów i ich zachowań pod kątem czynności pożądanych [7]. Praca dyspozytorów może być oceniona za pomocą następujących parametrów [8]: stosunek czasu wymaganego na wykonanie zadania do czasu dysponowanego, stres i stresory, złożoność zadań, doświadczenie i szkolenia, jakość procedur, ergonomia stanowiska pracy i jakość interfejsów człowiek-maszyna, realizacja programu Fitness for Duty w zakresie oceny formy psychofizycznej dyspozytorów. Powyższe parametry zostały wybrane na podstawie m. in. doświadczeń psychologii behawioralnej, psychologii kognitywnej, filozofii umysłu oraz sztucznej inteligencji i nauki o mózgu (ang. Neuroscience) [7].

W wyniku prowadzonych prac sale dyspozycji mocy nowej generacji wykorzystują najnowsze technologie, komputerowe systemy automatyzacji oraz systemy sztucznej inteligencji (rozwiązania typu Smart) [8] umożliwiając poprawę jakości pracy dyspozytorów.

W tabeli 1 przedstawiono propozycję sposobu wykorzystania nowoczesnych technologii i urządzeń typusmart w salach dyspozycji mocy w celu usprawnienia pracy dyspozytorów. Oprócz przedstawionych korzyści możliwe jest uzyskanie wzrostu wydajności pracy oraz zmniejszonych kosztów przeznaczonych na leczenie schorzeń wynikających z trybu pracy dyspozytorów.

TABELA 1.

Obserwacja sposobów wykorzystania nowoczesnych technologii Smart skutkuje wyłonieniem się nowego kierunku w ergonomii, traktującego o użytkowaniu urządzeń i programów tego typu i dostosowywaniem ich do potrzeb psychofizycznych człowieka w środowisku pracy. Kierunek ten, współistniejąc i współpracując z pozostałymi gałęziami ergonomii, a także naukami pokrewnymi, może mieć na celu optymalizację relacji pomiędzy człowiekiem i urządzeniem i/lub programem a warunkami otoczenia w sposób pozwalający na osiąganie najniższego nakładu pracy oraz pozwalającego na systematyczny wzrost efektywności wykonywanych czynności. Dyscyplina ta może korzystać z doświadczeń i wiedzy nauk, takich jak: ergonomia, neuroergonomia, organizacja pracy, socjologia pracy, filozofia pracy, bezpieczeństwo pracy, fizjologia pracy, psychologia pracy, medycyna pracy, antropometria.

Podsumowanie

Ergonomia środowiska pracy i samego stanowiska pracy wykorzystywana codziennie w prawidłowy sposób jest nieodzownym czynnikiem zapewniającym dobre samopoczucie psychofizyczne każdego pracownika pracującego w pozycji siedzącej. Dobrze zaprojektowane i wyposażone stanowisko pracy sprawdza się szczególnie dobrze na stanowiskach dyspozytora ruchu sieciowego – wykorzystywanych w trybie całodobowym.

Zwiększanie świadomości ergonomicznej wśród personelu dyspozycji mocy i jej skutków w horyzoncie długoterminowym może być narzędziem obniżającym konsekwencje stresu wśród dyspozytorów i tym samym zwiększającym bezpieczeństwo ich pracy i wskutek tego bezpieczeństwo pracy zarządzanych systemów i urządzeń. Możliwość dodatkowego wykorzystania zdobyczy nowoczesnych technologii i rozwiązań typu Smart trafiających na świecie nie tylko pod strzechy, ale także do różnych gałęzi przemysłu, może dodatkowo ułatwiać pracę dyspozytorów ruchu sieciowego. Komfortowe miejsce pracy na odpowiedzialnych stanowiskach dyspozytorów mocy pomaga zachować zdrowie i właściwą postawę ciała.

Literatura:

[1] ISSA, International Social Security Association. Przewodnik do oceny zagrożeń w małych i średnich przedsiębiorstwach tom 5 obciążenie psychiczne – rozpoznawanie i ocena zagrożeń; środki zaradcze. Verlag Technik & Information e. K., Bochum, Niemcy, październik 2008

[2] PSE Operator S.A., 60 lat służb dyspozytorskich w Polsce. Elektroenergetyka Współczesność i Rozwój 2010, nr 4. Wydawnictwo PSE Operator S.A.

[3] Stres w środowisku pracy, Gazeta IT nr 9 (39) z 19 października 2005

[4] Litzke S. M., Schuh H.: Stres, mobbing i wypalenie zawodowe. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2007, s. 167, 175 – 179

[5] U.S. Congress, Office of Technology Assement – Biological Rhythms: Implications for the Worker, OTABA-463, Washington, D.C.: U.S. Government Printing Office, 1991, s. 9 – 11, 21 – 22, 26, 148, 149

[6] International Atomic Energy Agency - Guidebook On Training To Establish And Maintain The Qualification And Competence Of Nuclear Power Plant Operations Personnel, Wiedeń, Austria, 1994, s. 132

[7] Boring R. L.: Using Nuclear Power Plant Training Simulators For Operator Performance And Human Reliability Research, Sixth American Nuclear Society International Topical Meeting on Nuclear Plant Instrumentation, Control, and Human-Machine Interface Technologies NPIC&HMIT 2009, Knoxville, Tennessee, 5 – 9 kwietnia 2009, s. 1, 9

[8] Boring R. L., Gertman D.I., Tran T. Q., Gore B. F.: Framework & Application For Modeling Control Room Crew Performance At Nuclear Power Plants, The 52nd Annual Human Factors and Ergonomics Society proceedings, NY. 22 – 26 września 2008, s. 1, 3. 

W artykule wykorzystano dostępne zdjęcia z Internetu.