Współczesny sprzęt oświetlenia scenicznego

Obecnie w teatrze światło spełnia pierwszorzędną rolę. Można by powiedzieć, że jest stawiane obok gry aktorów, rekwizytów, i efektów dźwiękowych, bo pozwala wydobyć kwintesencję całej sztuki. Często jest elementem dekoracji. Pozwala, oprócz podświetlenia dekoracji w celu uzyskania walorów plastycznych, na nadanie odpowiedniego charakteru odpowiednio do treści scenicznej. Posługując się światłem nie tylko możemy dokonywać projekcji fragmentów dekoracji, ale rozprowadzać na planie gry scenicznej barwne plamy i cienie, które obierają często niezwykłe kształty.

1. Współczesny sprzęt oświetlenia scenicznego
1.1. Projektory jednosoczewkowe

Aparaty z soczewką płasko-wypukłą (PC) są bardzo często spotykane w teatrze. Wytwarzają one plamę świetlną o dużej równomierności z miękko, lecz wyraźnie zarysowanymi krawędziami. Powiększenie średnicy plamy świetlnej, odbywa się poprzez przesuwanie źródła światła względem soczewki. Kiedy żarówka jest umieszczona w ognisku soczewki, wspomniany kat przestrzenny jest wąski. Z kolei zbliżenie źródła światła do soczewki i umieszczenie go między ogniskiem a soczewką, rozszerza kąt przestrzenny, w którym wysyłany jest strumień świetlny i powiększa średnicę samej plamy świetlnej [3].
Projektory wyposażone w soczewkę Fresnela (rys. 1.) używane są zarówno w teatrach, jak i studiach telewizyjnych. Ich strumień świetlny jest zmiękczony, a krawędzie w swoim obrysie są rozmyte. Plama świetlna jest jaśniejsza w środku i ciemniejsza na krawędziach. Aparaty tego typu służą do tak zwanego „zalewania światłem” planów scenicznych płasko malowanych dekoracji [3].


Rys 1. Projektor z soczewką Fresnela i pryzmatyczną [4]

1.2. Projektory profilowe

Projektory profilowe posiadają bardziej skomplikowaną optykę niż projektory PC i Fresnel. Posiadają przynajmniej dwie soczewki. z ich pomocą można uzyska plamę świetlną o ostrych krawędziach. Jako dodatkowe wyposażenie często występują tu przysłony irysowe, wkładki gobo, a także noże, za pomocą których można dowolnie formowa plamę świetlną w figury geometryczne jak np. kwadraty, trapezy itp. Nie w każdym projektorze można uzyska trójkąt [3].
Projektory profilowe mają też bardzo charakterystyczny wygląd – posiadają długą tubę. Długość zależy od przeznaczenia projektora – te o szerokim kącie świecenia mają krótszą tubę, zaś te o wąskim kącie świecenia posiadają tubę dłuższą [3].
Firma LDR posiada w swojej bogatej ofercie projektory profilowe o zróżnicowanych cechach i funkcjach [3].
Aparat profilowy Suono 10/28 plus (rys. 2.) wyposażony jest w układ optyczny z podwójnym kondensatorem. Umożliwia uzyskanie równomiernej plamy świetlnej w zakresie od 10° do 28°. Można w nim zastosować lampy o mocy 300 W, 500 W oraz 650 W z trzonkiem GY9,5. Źródła światła rekomendowane przez producenta ta żarówki M38, M40, T25, T26 i T27 [3].

Z tej samej serii pochodzi Suono 20/40 plus. Jest to wszechstronny projektor profilowy dysponujący kątem świecenia 20°-40°, wyposażony w system optyczny z podwójnym kondensatorem oraz układ czterech noży profilowych. Podobnie jak w poprzednio omawianym aparacie istnieje tu możliwość zastosowania lampy o mocy 300 W, 500 W lub 650 W z trzonkiem GY9,5 [3].
Obydwa aparaty dostarczane są w komplecie z siatką zabezpieczającą, ramką do filtrów i 1,5 m przewodem zasilającym. Dostępne są w trzech kolorach: białym, czarnym i srebrnym [3].
Seria Nota to aparaty o średnich mocach 1000/1200 W. Projektor Nota 8/22 ( rys. 3.) to wysokiej jakości aparat profilowy posiadający 4 obrotowe noże profilowe, zoom i fokus w zakresie od 8° do 22°. Zastosowano tu lampę z trzonkiem GX9,5. Blokada „interlock” zapewnia łatwą wymianę oraz czyszczenie lampy. W zestawie znajduje się ramka do filtrów, siatka zabezpieczająca oraz 2m przewód zasilający [3].



1.3. Naświetlacze

Naświetlacze używane są do uzyskiwania miękkiego oświetlenia planów zdjęciowych filmu i telewizji. Są to oprawy o bardzo szerokim rozsyle strumienia świetlnego, dlatego też bardzo często używa się ich do podświetlenia dużych płaszczyzn np. horyzontów. Rozróżniamy naświetlacze asymetryczne i symetryczne, które stosowane są wszędzie tam, gdzie potrzeba jest duża plama świetlna o dużej równomierności natężenia oświetlenia [1].
Z bogatej ofert firmy LDR wybrano do przedstawienia dwie serie naświetlaczy.
Naświetlacze Scena 300 (rys. 4.) i Scena 1000 (rys. 5.) to oprawy przeznaczone do użytku zarówno wewnętrznego jak i zewnętrznego. W zależności od potrzeb można je wyposażyć w lampy o mocach 200W, 300W lub 500W dla naświetlacza Scena 300 oraz 1000 W lub 1250 W w przypadku naświetlacza Scena 1000. W Obu przypadkach używane są żarówki z trzonkiem R7s. W komplecie znajduje się ramka do filtrów oraz szyba zabezpieczająca [3].





1.4. Rampy

Rampy to jedne z najstarszych typów opraw oświetlenia scenicznego. Na scenach teatralnych stosowane są jako oprawy oświetlenia rozproszonego. Umożliwiają one uzyskanie oświetlenia miękkiego. Rampy budowane są jako oprawy wielokomorowe. W każdej komorze zaopatrzonej w odbłyśnik, znajduje się jedno źródło światła oraz prowadnice ramki do filtru barwnego. Rampy, zaopatrzone są w odbłyśniki rozpraszające. Układ połączeń rampy przystosowany jest najczęściej do zasilania trzema lub czterema obwodami, co daje możliwość uzyskania świateł o trzech lub czterech barwach przez przesłanianie komór należących do poszczególnych obwodów odpowiednimi filtrami barwnymi [1].
Rampy wykonywane są przeważnie w odcinkach 1 m i 2 m. Liczba komór na 1m wynosi zwykle 4 lub 6 [1].
Obecnie odchodzi się od budowania tak długich opraw oświetleniowych. Coraz więcej naświetlaczy posiada modułową budowę, umożliwiając łączenie kilku opraw w całość. Kilka przykładów takich opraw opisano w punkcie 2.5.1.3. i są to m.in. oprawy Rima s500f i Rima a500f firmy LDR, jak również naświetlacze grupy Aurora firmy Selecon [3].
Przykładem oprawy bardziej zbliżonej do tradycyjnej rampy może by nowoczesny produkt diodowy firmy Martin (rys. 6.). Stagebar 64 to kompaktowy 6-cio sekcyjny oświetlacz wykorzystujący 5 diod: RGB plus Amber i White dostępny w modułach 1 x 1 m lub 2 x 1 m. Jego kąt świecenia wynosi od 29° do 55° [3].
Natomiast firma Griven oferuje 3-sekcyjny naświetlacz o mocy 300 W lub 500 W. Ribalta 3 wyposażony jest w lampy halogenowe z trzonkiem R7s, a jego kąt świecenia wynosi od 89°do 100° [3].



1.5. Automatyczne oprawy oświetleniowe

Reflektory automatyczne to grupa urządzeń najbardziej zaawansowanych konstrukcyjnie i technologicznie. Oprócz emisji światła, często muszą także wykonywa szybkie, precyzyjne ruchy, łączą więc w sobie najnowsze zdobycze techniki z różnych dziedzin: optyki, elektroniki, elektrotechniki, mechaniki i inżynierii materiałowej. Zaprojektowanie układów wykonawczych zapewniających cichą, a zarazem szybką pracę, wyważanie konstrukcji, chłodzenie układu o wysokiej skali integracji to skomplikowane obliczenia w zakresie modelowania CAD i CAM. Tylko doskonała współpraca specjalistów z tych dziedzin umożliwia stworzenie bezawaryjnych urządzeń o doskonałych parametrach [5].

1.5.1. Ruchome głowy

Firma Clay Paky posiada bardzo bogatą oferte reflektorów automatycznych. Wśród ruchomych głów proponuje serie Alpha, Stage i Golden [5].
Alpha Spot HPE (High Performance Efect projektor) jest najbardziej zaawansowaną ruchomą głową dostępną na rynku, bazującą na lampie wyładowczej HMI 575 W/GS z trzonkiem SFc 10-4. Posiada doskonałą optykę (płynny zoom optyczny od 10 do 30), zaawansowany system graficzny połączony z nowoczesną elektroniką i mnóstwem funkcji ułatwiających pracę oświetleniowców (rys. 7. ) [5].



1.5.2. Skanery

Skanery to seria urządzeń służących do ruchomych projekcji obrazów.
Golden Scan 4 (rys 5.5.2.1) to skaner o mocy 1200 W wyposażony w lampę metalohalogenkową HMI 1200 W/GS. Zastosowano tu nowy system optyczny zapewnia optymalną wydajność świetlną. Golden Scan 4 posiada też nowoczesny wygląd oraz 4 uchwyty (z każdej strony obudowy), co znacznie ułatwia instalację oraz użytkowanie. Szeroki zestaw efektów (m.in. precyzyjny Dimmer od 0% do 100%, efekt Iris z gotowymi macrami, filtr Forst umieszczony na tarczy efektowej) sprawia, że jest to doskonałe urządzenie do wszystkich zastosowań na scenie [5].
MiniSCAN HP3 to niewielki przenośny skaner o mocy 300 wyposażonych w lampę metalohalogenkową HTI 300 W/DEL. Precyzyjny mechanizm Iris i nowoczesna elektronika sprawiają, że w swojej klasie jest to najbardziej zaawansowane urządzenie. Ponadto MiniSCAN HP3 jest wyjątkowo lekki (13kg) a przez to doskonale nadaje się do studio telewizyjnych, teatrów oraz do oświetlenia koncertów [5].



1.6. Oprawy z diodami elektroluminescencyjnymi

Rozwój współczesnej techniki warunkuje ewolucję również oświetlenia scenicznego. Jednym z aktualnych trendów tej ewolucji jest wykorzystywanie diod elektroluminescencyjnych jako źródeł światła w urządzeniach oświetleniowych. Oprawy te nie są jeszcze bardzo popularne jednak ich możliwości techniczne sprawiają że są to produkty, na które warto zwróci uwagę.
MINI LED RGB DMX (rys 5.6.1) to niewielki projektor o kącie świecenia 45° wyposażony w 5 wysokiej mocy białych diod LED 3 W. Możliwe jest uzyskanie aż do 16 700 000 barw. Pozostałe cechy tego urządzenia to wyeliminowanie emisji UV, bardzo niskie zużycie prądu a także dwojaka możliwość sterowania: za pomocą protokołu DMX lub zdalnego pilota. Wytrzymała, kompaktowa obudowa z aluminium i stali zharmonizowana została z pozostałymi reflektorami z serii MINI. Projektory dostarczane są opcjonalnie w kolorze czarnym lub srebrnym z 1,5 metrowym przewodem zasilającym [4].



1.7. Systemy sterowania

Nawet najbardziej skomplikowane urządzenia oświetlające to nie wszystko. Bez dobrego sterowania nigdy nie ujawnią swoich pełnych możliwości. System DMX , tak szeroko znany standard komunikacyjny pulpitu sterującego z urządzeniami oświetleniowymi i wykonawczymi, powoli odchodzi w przeszłości. Najnowsze urządzenia oprócz wspomnianego protokołu mają teraz możliwość sterowania poprzez sieci Ethernet. To nowe rozwiązanie (w zakresie techniki scenicznej) umożliwia bardzo szybką dwukierunkową komunikację urządzeń , sygnalizację ewentualnych błędów w działaniu i przesyłanie praktycznie dowolnych danych. Jest to zatem rozwiązanie mające duże perspektywy rozwoju [5].
Zgodnie z najlepszymi tradycjami firmy AVOLITES, najnowsza konsoleta Diamond 4 (rys 10.), jest intuicyjna w obsłudze, oferuje bezpośredni dostęp do większości funkcji oraz możliwość szybkiego tworzenia skomplikowanych przedstawień. Urządzenie dedykowane jest do wykorzystania podczas dużych produkcji estradowych i studyjnych. Posiada wszystkie wiodące technologie ułatwiające programowanie i obsługę zarówno świateł automatycznych jak i konwencjonalnych, a interfejs graficzny bazujący na Windows XP dodatkowo ułatwia pracę [5].



[1] Brzozowski S.: Technologia oświetlenia scenicznego, Warszawa WNT 1968
[2] Adamski S., Brzozowski S., Dybczyński Wł., Stankiewicz-Podhorecka T.: Kwartalnik Światło i Środowisko Nr 3 (jesień 1994), Nr 2 (lato 1998), Warszawa
[3] www.ltt.pl
[4] www.oto-teatr.tv
[5] Katalog firmy prolight „Scena i studio 2008”
[6] www.prolight.com.pl