Upowszechnianie usług technologii informacyjnych i komunikacyjnych

Poziom penetracji gospodarki przez I&CT uważany jest obecnie za jedną z miar rozwoju ekonomicznego oraz stopnia
zaawansowania społeczeństwa informacyjnego. Metodologia pomiaru nasycenia gospodarek nowymi technologiami jest zróżnicowana. W makroskali obraz kształtowany może być w oparciu o zagregowane wskaźniki opracowane dla ONZ, WEF (World Economic Forum) bądź OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development). Obejmują one zazwyczaj składowe ilościowe i jakościowe; oprócz nasycenia gospodarki I&CT ukazują przystępność cenową, stan infrastruktury, potencjał zasobów ludzkich, czy też klimat prawny dla upowszechniania technologii. Mamy tu metodologie: DOI – Digital Opportunity Index (World Summit Information Society – WSIS – ONZ) oraz NRI – Network Readiness Index (WEF). Rozpowszechnienie I&CT na poziomie krajowym mierzone jest na wiele sposobów. Z jednej strony statystyki publiczne oferują zestawy wskaźników ilościowych obrazujących posiadanie przez gospodarstwa domowe i instytucje komputerów, telefonów (stacjonarnych i komórkowych), dostępu do Internetu itp., z drugiej strony osiągalne są opracowania zawierające dane o dostępności, użytkowaniu, infrastrukturze i nasyceniu I&CT, sporządzane dla monitorowania międzynarodowych inicjatyw na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego (Programy e:
Europe 2005, iEurope 2010, Milenijne Cele Rozwoju ONZ).

Opracowana w 2005 roku przez agendy ONZ wraz z ITU (International Telecommunication Union) wskaźnik DOI (szansy cyfrowej) określany jest jako jednolite narzędzie oceny rozwoju społeczeństwa informacyjnego na świecie. Metodologia jest jednym z efektów porozumienia – Partnership for the Measurement of ICTs for Development, zawartego w ramach WSIS (światowego szczytu społeczeństwa informacyjnego
– WSIS: The World Summit on The Information Society)
– Tunis 2005. Podejście jest kontynuacją wskaźnika DAI (Digital
Access Index), proponowanego dla WSIS w roku 2003 (Genewa). Nowością jest międzynarodowa standaryzacja wskaźników ilościowych, zdefiniowanych i zaakceptowanych w dokumencie szczytu. Jako wskaźnik zagregowany, DOI jest instrumentem makroekonomicznym umożliwiającym klasyfikację i porównywanie państw w różnych aspektach społeczeństwa informacyjnego. Podstawą jest pomiar poziomu rozpowszechnienia I&CT w gospodarce, wskazujący na zaawansowanie w rozwoju społeczeństwa informacyjnego.
Dane podstawowe zostały sklasyfikowane za pomocą trzech pod indeksów, wskaźnik DOI jest ich średnią arytmetyczną:
• szansa – by uczestniczyć w społeczeństwie informacyjnym konsumenci powinni mieć zapewniony dostęp do I&CT, zarówno w kategorii pokrycia obszaru, jak i przystępności cenowej; kategorie te są opisane przez wskaźniki: procent populacji pokryty telefonią komórkową, koszt dostępu do Internetu jako procent dochodu per capita, wydatki na telefon komórkowy jako procent dochodu per capita,
• infrastruktura – składa się z dwóch kategorii: sieci informacyjne
– opisane przez wskaźniki takie jak: procent gospodarstw domowych ze stałymi liniami telefonicznymi na 100 mieszkańców, abonenci telefonii komórkowej na 100 mieszkańców, liczba gospodarstw domowych z dostępem do Internetu i liczba użytkowników bezprzewodowego Internetu na 100 mieszkańców; kategoria sprzęt, reprezentowana jest przez liczbę gospodarstw domowych posiadających komputer,
• wykorzystanie – opisywane przez dwie kategorie: zasięgu użytkowania I&CT – widzianą jako procent liczby osób stosujących Internet oraz kategorię jakości obrazującą poziom możliwości funkcjonalnych infrastruktury; wskaźnikiem wybranym dla tej kategorii jest udział liczby abonentów Internetu szerokopasmowego w ogólnej liczbie abonentów Internetu.

Raport WSIS 2006 wyjaśnia jak za pomocą wskaźnika DOI mierzyć „szansę cyfrową” lub możliwości obywateli w zakresie dostępu do I&CT i ich użytkowania. Raport zawiera klasyfikację państw według DOI oraz indeksów składowych, dostarczając wglądu w tendencje rozpowszechniania I&CT w poszczególnych obszarach świata. Najwyżej pozycje w rankingu światowym zajmują Korea Pd. i Japonia oraz europejskie kraje nordyckie. Wysoki poziom DOI posiadają Kanada i USA zajmując miejsca w drugiej dziesiątce. Polska z 38 miejscem plasuje się poniżej średniej EU, wyższe pozycje zajmuje dwadzieścia państw Unii.

Technologie informacyjne i komunikacyjne pozostają poważną siłą stymulującą pozytywne zmiany w świecie. Teza ta znajduje uzasadnienie na stronach piątej edycji z cyklu The Global Information Technology Report 2005-2006. Dostrzegając dynamiczną ewolucję I&CT, ich rosnący wpływ na wzrost ekonomiczny autorzy raportu dostarczają obrazu globalnej panoramy użytkowania I&CT, wskazują pojawiające się możliwości i wyzwania z nimi związane. Istotą dokumentu jest światowy rankingu państw, uzyskany z zastosowaniem wskaźnika NRI (wskaźnika gotowości sieciowej). Wskaźnik postrzegany jako miara podsumowującą ogólny rozwój I&CT na danym obszarze, pozwala na porównanie stopnia zaawansowania w rozwoju społeczeństw informacyjnych. Wskaźnik NRI definiowany jest jako stopień przygotowania kraju lub społeczeństwa do partycypacji i czerpania korzyści z rozwoju technologii informacyjnych i komunikacyjnych. W zamyśle autorów obrazuje społeczny potencjał do udziału w świecie sieciowym (Networked Word) obecnie oraz w przyszłości. Wskaźnik umożliwia porównywanie dokonań społeczeństw w obszarze I&CT oraz weryfikację polityki państwa pod kątem jej skuteczności w tym zakresie. Profile poszczególnych państw zostały usystematyzowane z uwzględnieniem zdolności do działania w sieci rozumianej jako Networked Society – społeczeństwo sieciowe. Wybór 115 krajów objętych raportem wynika z możliwości uzyskania rzetelnych danych, objętych opracowaniami tworzonymi przez WEF. Raport zawiera także rankingi państw wg indeksów składowych (component idexes) oraz korespondujących z nimi pod indeksów, dostarczając dokładniejszych zestawień krajów z ukazaniem ich słabych i mocnych stron na każdym poziomie agregacji danych. Konstrukcja NRI jest zbudowana w oparciu o trzy przesłanki:
• istnienia trzech głównych obszarów zainteresowań w zakresie rozwoju i użytkowania I&CT, tj.: osoby indywidualne,
biznes i administracja ,
• istnienia środowiska makroekonomicznego i prawnego dla I&CT, w którym poszczególni reprezentanci ww. obszarów
grają istotną rolę,
• poziom zastosowania w poszczególnych obszarach jest powiązany z gotowością do użytkowania technologii I&CT i korzyściami uzyskiwanymi przez ich wdrożenie.

Wskaźnik NRI wyliczany jest jako średnia arytmetyczna z trzech indeksów składowych: środowisko – gotowość do stosowania I&CT i użytkowania technologii. Każdy indeks składowy został podzielony na trzy po indeksy. Do uzyskanych w ten sposób dziewięciu po indeksów zostały przypisane zmienne wydzielone z zestawu 51 danych opracowanych analitycznie. Pod uwagę wzięto dane ilościowe: pochodzące z badań własnych i dostępnych statystyk oraz dane przetworzone pochodzące z publikacji Banku Światowego, ITU oraz dane jakościowe: uzyskane z opracowania ponad 4500 odpowiedzi na ankiety rozesłane wśród menagerów i rządzących w 115 państwach w ramach projektu Executive Opinion Survay –GEOS, prowadzonego dla WEF. Wyniki rankingu są rezultatem przeliczeń pod indeksów z użyciem technik analizy czynników pierwszych (factor analysis). W efekcie średnia wartości poszczególnych wskaźników i po indeksów wynosi zero. W takim ujęciu państwa mające ujemne wartości NRI plasują się poniżej, a państwa z dodatnimi wartościami powyżej średniej wyników dla 115 krajów branych pod uwagę. Wynikowe wartości po indeksów zostały uśrednione w elu wyliczenia indeksów składowych, średnia arytmetyczna indeksów składowych to wskaźnik NRI.

Osiągane wielkości indeksu sygnalizują główne trendy, wskazują możliwości i zagrożenia, ukazują jak przedstawia się zaawansowanie poszczególnych narodów w dostępie do sieciowego świata (Networked World). Rezultaty rankingu NRI przynoszą pierwszą pozycję Stanom Zjednoczonym, które wyprzedzają nieznacznie Singapur. W pierwszej dziesiątce uplasowało się aż sześć państw europejskich; Korea Pd znalazła się na 16 miejscu. Pozycja Estonii (23) czyni z tego kraju lidera spośród krajów przyjętych do Unii w roku 2004; średnia państw UE wynosi NRI=0,64, wynik ten daje pozycję pomiędzy 26 a 27; poniżej średniej unijnej znalazły się Portugalia (27), Hiszpania (31), Czechy (32), Węgry (38), Włochy
(42), Litwa (51). Polska (NRI = -0.09) zajmuje 53 pozycję co jest najgorszym wynikiem w UE, choć w porównaniu z poprzednią edycją raportu pozycja uległa poprawie o 24 miejsca.

W Ameryce Południowej przewodzi Chile (29) zdecydowanie dystansując Brazylię (52) i Meksyk (55), wartość wskaźnika dla kontynentu wynosi NRI = -0,28. Średnia wartość NRI dla świata wynosi minus 0,31, najmniejsze wartości wskaźnika osiągane są w państwach afrykańskich (średnia Afryki NRI = -0,52), ranking zamyka Etiopia z NRI = -1,39.

Pozycja naszego kraju wynika przede wszystkim z bardzo niskich notowań w obszarach opisywanych pod indeksami: I.2 Środowisko polityczne i prawne (62), II.4 Gotowość w administracji (61) i III.9 Użytkowanie w administracji (90) Stosunkowo korzystny obraz nasz kraj uzyskuje w obszarach I.3 Środowisko infrastruktury (42), II.4 Gotowość w biznesie (39), III.7 Użytkowanie indywidualne (43). Poziom rozwoju społeczeństwa informacyjnego naszego kraju mierzony wskaźnikiem NRI jest stosunkowo niski, wśród konkluzji należy zauważyć braki w legislacji, a także determinacji rządu i administracji w zakresie wdrażania ICT.

Podsumowując przedstawiane dość szczegółowe streszczenie tego opracowania zauważmy, że nowoczesne technologie stwarzają jakościowo inne możliwości dostępu do informacji, zmieniają warunki podejmowania decyzji ekonomicznych, prowadzą do skracania tzw. czasu ekonomicznego, przyspieszają procesy biznesowe i kulturowe. Technologie I&CT uznawane są za podstawę nowego ładu ekonomicznego charakterystycznego dla społeczeństwa informacyjnego. Wskaźniki ilościowe i jakościowe (zarówno makro jak i mikroekonomiczne) obrazujące rozpowszechnienie technologii społeczeństwa informacyjnego – IST są obok analiz sektora informacyjnego w gospodarkach, pożądanym narzędziem do oceny i porównania stopnia zaawansowania w rozwoju postindustrialnego społeczeństwa informacyjnego.

Potrzeby parametryzacji i oceny rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce są oczywiste. Jednak wobec braku jednolitej definicji i kryteriów po wypełnieniu, których społeczeństwo staje się informacyjnym, można jedynie podejmować próby pokazania metodologii badania całościowego rozwoju społeczeństwa informacyjnego na obszarze kraju. Pomocnym narzędziem są w tym przypadku omawiane wyżej wskaźniki: DOI i NRI oraz ich składowe obrazujące zaawansowanie w poszczególnych obszarach w kontekście technologicznym. Obraz Polski w zakresie budowy społeczeństwa informacyjnego na tle państw UE kształtowany jest także na bazie monitoringu realizacji programów eEurope 2005 oraz iEurope 2010. Dzięki niemu można śledzić zmiany i postęp w wybranych obszarach w skali państwa. Dla dopełnienia wizerunku i wskazania przyczyn dysproporcji konieczną jest uzyskanie obrazu zmiany w poziomu rozwoju, zarówno całości Kraju, jak i poszczególnych regionów, „w polskiej drodze do społeczeństwa informacyjnego”. Pewnych instrumentów dostarcza w tym przypadku program UNDERSAND 2005, obejmujący zasięgiem dziesięć wybranych regionów w Europie; jego uczestnikiem jest jeden z regionów RP. Koniecznym wydaje się określenie i zastosowanie jednolitych miar pozwalających sparametryzować rozwój społeczeństwa informacyjnego we wszystkich regionach kraju. Spojrzenie takie pozwali wskazać szanse i zagrożenia dla rozwoju regionów i dostarczy przesłanek do oceny adaptacji IST w czasie.

Uwaga: Tekst wystąpienia opracowano korzystając z analiz prowadzonych przy udziale Tadeusza Makulskiego (por. Kierzkowski Z., Makulski T., Analiza poziomu społeczeństwa informacyjnego i miejsce naszego Kraju, Międzynarodowa Konferencja Naukowa: Unia Europejska – Kto zyskał a kto traci?, Olsztyńska Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania, Olsztyn 2004, s. 110-113 i dalsze opracowania prezentowane na Seminariach problemowych WOD w roku 2005 i 2007.